Navršeno 30 godina kako je Odred  TO PRNJAVOR prešao na Zapadno-slavonskom ratištu, 13.10.1991. godine

ODRED TO OPŠTINE ISPUNIO ZADATAK

Početak ratnog puta počinje kada Prvi prnjavorski  teritorijalni odred pod komandom kapetana prve klase Živojina Kuzmanovića, po naredbi komande 5. korpusa sa 119 boraca i starješina po kišovitom vremenu 13.10.1991. oko 13.00 časova prelazi r. Savu i uvodi se,  pod dejstvom minobacačke vatre i vatre iz snajpera, na  liniju odbrane u Donjim  Bogićevcima, u Zapadnu  Slavoniju, RH,  u zoni odgovornosti 329. oklopne brigade JA.[1]

mobilizacijsko zborište Odreda TO opštine 30 godine poslije.

Odred je mobilisan 18.9.1991. godine i prvi komandant je bio k1k Milorad Kuzmanović- Kuzmo, postravljen na ovu dužnost još 1978. godine. Zbog određenih problema u izvršenju uloge i zadataka odreda[2] ,po naredbama predpostavljenih komandi, smenjen je sa dužnosti komandanta odreda i na njegovo mjesto postavljen k1k Živoj Kuzmanović 12.10.1991. godine u rejonu prikupljanja  Lamincima, opština Gradiška

Naredbom od 18.10.1991.  godine, komande 5. korpusa, odred je izvučen iz sastava 2. partizanske brigade TO i pretpočinjen  komandi  329. oklopne brigade na novu lokaciju s. Gornja Varoš,  a na položaj u rejonu Dragalić. od 31.10. do 16.6.1992. godina kada se odred izvlači iz sastava 329.okbr JA i odlazi u rejpon Prnjavora.

Prema prikupljenim podacima brojno stanje Odreda  u 1991. godini,  mobilisano po ratnoj formaciji 319 vojnih obveznika: oficira 22, podoficira 56 i vojnika 241, do 13.10.1991. godine. Prelaskom r.Save u sastavu 329. okbr JNA bilo je raspoređeno 540 boraca: vojnika 397, podoficira 116 i 27 oficira.  163 mobilisanih je prešlo r. Savu. Zbog kasnijeg unapređenja, došlo je do povećanja brojnog stanja podoficira i oficira [3]

Stanje u rejonu odbrane teritorijalnog odreda Prnjavor u novembru 1991. godine[4]  i do kraja držanja odbrane je bilo stabilno i čvrsto u sastavu 328.okbr JNA, sa elementima:

Neprijateljske namjere. Snage 122. br ZNG HV vrše su stalne, pa čak i za vrijeme primirja, pripreme za izvođenje napada, jačine oko 500 pripadnika, grupisani na liniji Zgonovi – Poljane – Gorice, a jače snage na liniji Prvča – V. Grede, oko 2000 pripadnika.

Cilj dejstava ustaških snaga je bio da osloncem na naseljena mjesta i zaprečavanjem spreče dalji prodor naših snaga, nanesu gubitke i stvore uslove za izvođenje napadnih dejstava na pravcu: Poljane – Dragalić – Okučani.

Ustaške snage su sve masovnije vrše ubacivanja u šumu Prašnik, na krila i međuprostore naših snaga. Posljednje primirje koriste za dovlačanje novih snaga i pregrupisavanje već postojećih.

2. okb sa odredom-bTO Prnjavor, 1/inžb (-1) TNM i slavpvo 30/2, organizuje odbranu u rejonu: s. Gorice – s. Dragalić – s. D.Bogićevci. zadatak: Upornom odbranom i aktivnim dejstvima, uz masovno zaprečavanje i u sadejstvu sa susjedima nanijeti ustaškim snagama gubitke i sprečiti im prodor na pravcu s.Gorice – s.Dragalić.

Podržava BrAG 122mm 329.okbr. KM odreda bilo je u rejonu OŠ s.Dragalić.

Desno, u rejonu s.Gorice – Donji Bogićevci odbranu je izvodio 3. okb sa zadatkom da spriječiti prodor ustaša iz pravca s.Gorice – s.Velika Greda. Lijevo odbranu izvodi 2.okb. sa zadatak: Spriječiti prodor neprijatelja na pravcu: Mašići – Medari – Gornji Bogićevci.

Odluka je bila organizovati odbranu u dodijeljenom rejonu sa ciljem: da u  sadejstvu sa susjedima, uz artiljerijsku podršku i zaprečavanje nanijeti ustašama gubitke i ne dozvoliti im prodor preko rejona odbrane ka selu Okučani. Težište odbrane je bilo  na pravcu Poljane – Dragalić.

Borbeni poredak za odbranu odreda-bataljona TO u liniji : pruga – s.Dragalić – nadvožnjak. Gotovost za odbranu: odmah.

1.pč bto je posijedala  i branila rejon odbrane: desno, nadvožnjak autoputa, lijevo put za s.Poljane, 500m po dubini. sa zadatkom: U sadejstvu sa drugom četom, kao i lijevim i desnim susjedom uz art. podršku  i masovno zaprečavanje, nanijeti „plavom“ gubitke i ne dozvoliti im prodor preko rejona odbrane čete.

2.pč bto je posijedala i branila rejon odbrane: desno put za s.Poljane, lijevo 300m preko pruge. sa zadatakom: U sadejstvu sa desnim i lijevim susjedom, 2.okb, organizovati aktivnu odbranu uz aktivnu podršku prateće čete organizovati odbranu na pom pravcu i ne dozvoliti „plavom“ prodor ka s.Okučani i dalje.

Prateća četa sa vodom mb82mm i vodom BsT82mm organizovala  je vatrenu grupu sa zadatkom: da  podržati izvođenje odbrane čete otvaranjem vatre po rejonima: s.Gorice – s.Poljane – ciglane, i  spriječiti napredovanje snaga neprijatelja na pravcu duž autoputa, duž pruge i iz pravca s.Poljane u pravcu s. Dragalić.

Organizovano je neprekidno osmatranje praktično ispred prednjeg kraja vlastite odbrane. Odjeljenja osmatrača obezbijediti radio uređajima radi neprekidnog izvještavanja KM bataljona.(korićženi su noćni nišani za osmatranje i dejstvo).

Težište inžinjerijskog obezbjeđenja imati na utvrđivanje i zaprečavanje.

Borci odreda TO u zimu 1992. godine

Komandant TO opštine Prnjavor na obilježavanju prve godišnjice lpbr-

komandant lpbr major Živković i lijevo kamandant TG3 puk Lisica

13.10.1991. godine, odlazak odreda teritorijalne odbrane Prnjavor u Zapadnu Slavoiju i bez predaha časno izvršavanje zadataka do dolaska snaga UNPROF-ra, Nova Varoš, Gređani, Donji Bogićevci, Gorice i Dragalić. U tom periodu izgubili smo tri druga borca i mnogo zadobijenih rana. Šta reći za sada više – ostalo se sve zna, nego zahvalnost svim borcima i starješinama koji su u to vrijeme smogli snage i ostali ono što su bili vojnici, starješine, ratnici. Treba istali da je kroz odred prošao veliki broj  boraca koji su kasnije svoja ratna iskustva prenosuli na svoje  drugove borce.

U drugom govoru povodom druge godišnjice, komandant lpbr:

Prnjavorski odred TO, i pored mobilizacijskih i kadrovskih problema, u jednom dijelu uspijeva da se konsoliduje i naredbi komandanta 5. Korpusa o formiranju brigade TO u Rakovačkim barama treba da krene u borbena dejstva van područja prnjavorske opštine. Na poziv Alije Izetbegovića, Odred napušta većina muslimana. Ipak, Odred je sa 120 vojnih obveznika, 10.10.1991. godino otišao u Lamince, a narednog dana u Lamince je otišlo je još 140 vojnih obveznika koji su nakon smotre i saopštenja da ide u borbena dejstva preko reke Save odbili naređenje, zbog čega su razoružani vraćeni u Prnjavor.     Prva komanda ratne jedinice Odroda TO: komandant Živojin Kuzmanović, zamjenik Srećko Aulić, operativac Vitomir Đurđević, pomoćnik komandanta za obavještajno-bezbjednosne poslove   Nikola Merlović, pomoćnik komandanta za moralni rad Ivo Rakonjac, pomoćnik za pozadinu Slobodan Šljivić i 114 boraca, 13.10.1991. godine prelazi Savu i uvodi se na liniju odbrane u Donjim Gogićevcima. Od tada pa do odlaska iz Zapadne Slavonije na linijama odbrane u Gornjoj Varoši u sastavu Druge partizanske brigade, a zatim 329. oklopne brigade u Goricama i Dragaliću, uz stalne provokacije i žestoke okršaje, kroz odred je prošlo oko 900 boraca, od kojih su tri -poginula i više ranjeno. Odred je kasnije, kao 1. bataljon bio okosnica formiranja Prnjavorske lake pješadijske brigade.

Borac Ljubo Božić, komandir interventne jedinice u 1.lpb za Glas borca lpbr, kaže:

Za mene je rat počeo još u Zapadnoj Slavoniji, gdje sam se obreo na lični zahtjev, znači dobrovolјno. Razumlјivo je da sam danas lјut irazočaran s obzriom na orgije i ustaška šepurenja po Slavoniji, koju smo nakon 8 mjeseci napustili uvjereni da srpski narod nikada više neće seliti. Bio sam na odmoru kada su obRvili vijest da narod ponovo bježi i da Zapadnu Slavoniju ponovo gubimo. Uz razočarenje,  i ogorčenje, sjetio sam se te prilike naših odlazaka preko Save. Pjevali smo onu „Savo vodo i te tvoje vrbe, nećeš vićše pronositi Srbe“. Bio sam tada ponosan što, i meni zahvalјujući, Savom više neće plutati srpski leševi. da mi je neko tada govorio da će do toga ponovo doći, odgovorio bih mu da je u groznici i da bunca. Na žalost i srpsku sramotu, danas slušam kako leševe Srba viđaju i naši graničari na Savi kod Odžaka. Ja sam samo lјut i razočaran, savjest mi je inače čista i želio bih da zapišete da bih išao da to spriječim samo da su nas zvali. Garantujem vam da od sto možda ne bi išla petorica. Ni danas mi nije jasno zašto nas nisu zvali i ko je odlučio da se ne pomogne hilјadama nedužnih i golorukih. A sada se priča da ih je oko pet hilјada stradalo od ustaškog noža i pod gusjeniiama ustaških tenkova. Nikada neću prihvatiti da niko među nama nije znao šta se sprema i kakav će kraj biti. Ja sam vjerovao u našu borbu za Zapadnu Slavoniju.

major Živojin Kuzmanović, komandant 1.odreda TO i 1.lpb, u listu NIN od 17.maja 1996. godine:

major Živojih Kuzmanović-Žika 1941-2010. komandant 1.odreda TO opštine i 1.lpb lpbr

Živojin Kuzmanović (Donji Vijacani, 1941), ratni komandant, profesor matematike, za vlast nepodoban i kao takav nezaposlen, danas je predsjednik Udruzenja boraca opstine Prnjavor. Ponosan na svoje rate uspjehe, ipak nerado o njima govori: „Za godinu ratovanja bataljon kroz koji je proslo 800 boraca izgubio je 9 i imao 67 ranjenih boraca.“ Svakodnevne susrete sa invalidima i porodicama poginulih i nestalih dozivljava kao razlog vise za ogorcenje: „Strasni su susreti sa rodbinom nestalih boraca. Nista im ne mozete reci. A vecina su poginuli i ostali na planinama. Preko njih je pretutnjala vojska. A kupili smo stare i bolesne po ulici i slali na front…“ Orden Karadjordjeve zvijezde III reda, kojim ga je odlikovao predsjednik Republike juna mjeseca 1994. godine, primio je nedavno iz ruku pomocnika komandanta Prvog krajiskog korpusa: „Kada su mi 1994. godine rekli da sam odlikovan, smatrao sam da je normalno da mi drzava dodijeli priznanje. Kasnije, kad sam vidio kako se vlast odnosi prema meni i ko je sve dobio odlikovanje, odlucio sam da ga odbijem. Prijatelji su me, ipak, ubijedili da ga primim. Nisam nimalo srecan.“ Nekako u isto vrijeme kad je dobio odlikovanje minirana je ordinacija njegove supruge, specijaliste medicine rada, u centru grada: „Iste noci minirano je pet poslovnih prostora. Znam ko je to uradio i po cijem nalogu. Zna i vlast, a zna i narod.“ Slijedi prica o nevidljivoj strani ratovanja paravojskama, dobrovoljcima, pljacki, trgovini sa neprijateljem.                                                                 Pregovori i ubjedjivanje: Poziv za mobilizaciju dobio sam 18.9.1991. godine. U Teritorijalnoj odbrani podijele nam naoruzanje i bojevu municiju i ja vidim da to nece biti vjezba. Odazvalo se nas 309. Bilo je i Muslimana i Hrvata. Sve je bilo u redu dok jednog dana ne dodjose u nas kamp predstavnici stranaka. Nas poslanik Djuric poceo je da psuje oznake JNA i trazi skidanje zastave. Nakon 15 dana dobijem naredjenje Petog korpusa da moja jedinica sa jedinicama iz Gradiske, Srpca i Dervente formira u Lamincima brigadu. Narednih nekoliko dana vode se pregovori sa nekim oficirima: jedni nece da idu sa teritorija svojih opstina, drugi hoce. Traje ubjedjivanje i kad sam vidio na sta to lici i kuda vodi, postrojim vojsku i kazem da onaj ko zeli da ide u Lamince dodje sutra na zborno mjesto. Dosla je polovina ljudi. Dosli i politicari. Predsjednik Izvrsnog odbora obukao i uniformu i kaze meni da ide i on. Pitam ga gdje su mu cinovi, a on kaze: „Ja sam obican vojnik.“ „Kad si obican vojnik i bices obican vojnik“, kazem. Kad je on to ozbiljno shvatio, kaze: „Ja cu doci za 24 sata.“ Nije dosao! Stigli smo u Lamince, a tamo nema ni komande ni komandanta. Cekamo, dolazi neki general Tica. Kaze nam da idemo na front. Niti znamo gdje idemo, niti smo izvidjeli teren, ne znamo nista… Postrojim vojsku i kazem: „Ja vam necu lagati. Mi odavde idemo u rat. Ko zeli da ide neka krene, ko nece neka ostane.“ Tako je nakon tri dana „priprema“ krenulo u rat nas 178 od 309 koji su se odazvali mobilizaciji.                                                                          Karta i flomasteri: U Donje Bogicevce dovede me neki kapetan i kaze: „Vidis ovo selo. Njega branis odavde dovde.“ I ode. Pitam neke ljude gdje je komanda i oni me odvedu do komandanta. Ulazim i vidim – na kaucu lezi ogroman covjek, pokriven cebetom. Pitam jednog mladog kapetana gdje je komandant i on mi pokazuje tog pod cebetom. Pitam ga je li ziv, a on odgovara: „Jeste, ali sad ga zdrmala mina.“ Trazim da mi se da polozaj neprijatelja i borbeni zadatak, a on vadi cistu kartu i tuce flomastera i kaze: „Evo ti, crtaj sebi!“ Ja mu kazem da ja ne znam gdje je neprijatelj, a on kaze: „Ne znam ni ja.“ Vidim da tu nemam sta da trazim i vratim se da rasporedim vojsku i formiram odbranu. Saznao sam u kom pravcu je mjesto Prasnik i tamo okrenem odbranu, ocekujuci napad iz tog pravca. Medjutim, neprijatelj je bio lijevo od nas na brdu Gorica i mogao nas je sve pobiti. Srecom, jedna mina prvog dana ubi zdrijebe na njivi u nasoj blizini pa se vojska uozbilji i udje u zaklone. Odatle smo se morali povuci.                 Dolazimo u selo Gredjane i bivamo prepotcinjeni oklopnoj brigadi. Jedne veceri okupi nas komandant i cita naredjenje: ponovo zauzeti Donje Bogicevce i Goricu. Govori covjek, a znoj ga obliva. Pitam ga postoje li minska polja, gdje je neprijateljska artiljerija, ko nas podrzava… Kaze: „Ja sam vam procitao naredjenje koje sam primio.“ Krenem iz komande i sretnem jednog komandanta bataljona. Covjek sav izgubljen, kaze: „Mi smo gotovi.“ Vidim, njegova vojska bjezi. Obidju moji ljudi liniju i vide da su svi pobjegli osim mog bataljona. Eto, vidite! Naredjenje je dobila brigada koja treba da ima 3 000 ljudi a ostalo je nas 150 da izvrsi zadatak. Napisem tada pismo komandantu korpusa da mi vise ne postojimo, pa smo ponovo prepotcinjeni novoj brigadi.                                                                                                                                                      Dobrovoljci: Jednog dana zove me komandant i naredjuje mi da povedem svu vojsku i da spasavam selo Goricu, gdje su u napadu razbijeni dobrovoljci. Na Gorici bilo je 1 000 tih cetnika (tako smo zvali Seseljeve dobrovoljce iz Srbije). Devedeset mojih boraca zaustavilo je napad neprijatelja, a njih hiljadu bjezi. Kada su ih Hrvati napali u rejonu Masicke Sagovine listom su bjezali i ostavili najmodernije naoruzanje i opremu. Oni nisu bili nikakva vojska. Njihovo ratovanje svodilo se na pljacku. Bilo je casnih dobrovoljaca, pojedinaca koji su dosli da se dokazu i bili su hrabri borci. Kada je dosao general Vukovic zaveo je red u vojsci RSK i naredio da dobrovoljci napuste Slavoniju. Narucio je za njih 20 autobusa i naredio im da naoruzanje ostave kod mosta u Gradiski. Oni su pet dana lezali po travi a nisu htjeli da predaju oruzje. Onda je na most doveo protivavionske mitraljeze, okrenuo prema njima i zaprijetio da ce ih sve pobiti. Tako ih je sve istjerao.                                                                                                                                       Akcija paravojske: U Gornjoj Varosi dobijem naredjenje da se javim u Staru Gradisku. Dodjem tamo, kazu, moras u kasarnu „Kozara“ u Banjaluci. Sretne me kolega i kaze: „Sta radis ovdje, u Gornjoj Varosi ti je darmar.“ Vracam se u Gradisku i srecem svog zamjenika, sav se trese: „Komandante, tamo je pokolj. Hoce sve da pobiju.“ Sjedam u auto i u Gornjoj Varosi zaticem stanovnistvo postrojeno uza zid a ispred BOV sa mitraljezom. Izlazim i pitam: „Ko ovdje komanduje?“ Kazu: „Svabo“. Sreca pa sam tog Svabu upoznao ranije. Zovnem ga i pitam sta hoce sa ovim ljudima. Kaze on: „Sve pod zemlju.“ Naredim mu da za deset minuta napusti moju zonu odgovornosti. Narodu kazem da ide svojim kucama, a oni svi stoje kao ukopani. Uhvatim jednog za ruku i povedem i ostali krenu za nama niz ulicu. Nailazimo pored seoske crkvice koju su ovi srusili PAM-om. Ostao samo jedan dio tornja i na njemu visi Isusovo raspece. Zene padose na zemlju i pocese mi ljubiti noge. Kazu: „Ti si nas Isus.“ Pisem komandi izvjestaj o tome sta se dogodilo sa tacnim podacima gdje je i sta ukradeno. To me je moglo kostati glave jer sam kasno shvatio da je to tako trebalo biti. A sta je bilo? Mene je trebalo izvuci da bi u selo upala paravojska i obavila svoj posao. Kad sam ja otisao oni su dosli mom zamjeniku i rekli da treba da izvrse pretres, a da on izvuce svoju vojsku iz sela i vrsi obezbjedjenje. Sve zivo su u selu opljackali.

ZAKLJUČAK

Ratni put odreda TO opštine Prnjavor  trajao 245 ratnih dana ili 8 mjeseci i 2 dana, od 13.10. do 22.5.1992. godine, a vojne knjižice zaključene 15.6.1992. godine u vojnoj pošti 8840 Banja Luka. Kroz odred , prema prikupljenim podacima, raspoređeno je bilo 540 borca:  27 oficira, 116 podoficira i 397 vojnika. Kroz jedinice odreda je prošlo 572 boraca.  Tri borca su poginula, a 159 je ranjeno, povrijeđeno ili bolesno. Prosjek godina života 28,9 najmlađi 18, a najstariji 58 godinu. Ukupno provedeno 1808 mjeseci rata kod boraca. Poslije rata umrlo je 49 boraca.[5]

Komandant TO opštine na ratištu Zapadne Slavonije, 1991.godine sa borcima odreda.

Ratni put Brigade je dug i mukotrpan. ali pobjednički. Počeo je na ratištima Zapadne Slavonije, a samo nešto kasnije na granicama prnjavorske opštine, na derventskom ratištu. Dakle prije zvaničnog formiranja Brigade. Tadašnji Odred teritorijalne odbrane, nakon skloplјenog primirja na slavonskom ratištu. ušao je u sastav Brigade kao 1 . batalјon (komandant lpbr u prvom Glasu borca lpbr)

[1] Iz ratnog dnevnika odreda, brigade- borbeni put lpbr 1991-1995. godine, materijal iz 1997. godine

[2] bilo je i obavještenja za javnost, jedno od 8.10.1991.godine  komande odreda TO građanima opštine Prnjavor:

major Milorad Kuzmanović 1947. – 2003.

Odred teritorijalne odbrane opštine Prnjavor kao dio oružanih snaga Jugoslavije ima prevashodni zadatak da brani sve građane i cjelkovitost opštine Prnjavor, a u čijem sastavu se nalaze pripadnici svih naroda i narodnosti opštine Prnjavor. Odred TO je mobilisan 18.9.1991. godine i lociran je u rejonu sela Lužani, gdje se vrši vojno-stručna obuka njegovih obveznika u cilju jačanja borbene gotovosti svog sastava za dejstva na području opštine Prnjavor u slučaju agresije kao i u cilju odvraćanja eventuvalnih međunacionalnih sukoba. Naša opština je oduvijek krasila skladne međunacionalne odnose a što je naše najveće bogastvo i čije očuvanje predstavlja i život svih nas. Samim svojim formiranjem i dejstvom odred je već do sada odigrao značajnu ulogu na smirivanju stanja i sprečavanju mogućih međunacionalnih tenzija.                                                                                                                                         S obzirom na veliko interesovanje roditelja, supruga, djece, braće, sestara, prijatelja i djevojaka naših vojnih obveznika da li odred odlazi sa područja naše opštine Prnjavor. Komanda odreda TO opštine Prnjavor ih obavještava da Odred ostaje na području opštine Prnjavor kako bi mogao efikasno da izvršava sve zadatke u cilju odbrane stanovništva i materijalnih dobara naše opštine.

[3] Prema ratnoj formaciji odred je brojčano iznosio 343 pripadnika i spadao je u jače manevarske jedinice TO opštine za izvršavanje zadataka i izvan teritorije opštine. Odred je po formaciji brojao 18 oficira, 28 podoficira i 297 vojnika. Motornih vozila 5, a stoke 61.

[4] Zapovijest komandanta odreda-bataljona TO KIK Živojina Kuzmanovića u   s. Dragalić, za odbranu komandirima 1.2. i prateće čete odreda od 26.11.1991. godine, vidi zapovijest-26.11.1991.

[5] Nije bilo obilježavanja i okupljanja pripadnika odreda TO opštine povodom godišnjice formiranja i odlaska odreda na svoj prvi ratni zadatak na ratište Zapadne Slavonije.