32 godina od stvarne, ratne mobilizacije u opštini Prnjavor

MOBILISANO PRVIH 1517 PRIPADNIKA TERITORIJALNE ODBRANE OPŠTINE

18. o.m. biće 32 godina od mobilizacije ratnih jedinica teritorijalne odbrane opštine i JNA koje se popunjavaju sa područja naše opštine. Prilika da se sjetimo svih onih boraca koji su izvršavali svoju obavezu da brane Jugoslaviju.

• U prvom  mjesecu mobilisano 1.284 pripadnika teritorijalne odbrane opštine Prnjavor,  do 20. oktobra  bilo je mobilisano 1517 boraca, a do maja 1992. godine  domobilisano još 2.214 vojna obeveznika. Ukupno mobilisano (prvi put) u  ratne jedinice TO opštine 3.731 pripadnika, 
• U jedinice JNA u septembru i oktobru mobilisano 520 vojnih obveznika, a do maja 1992. godine domobilisano je ukupno 921 pripadnika JNA.
• Ukupno mobilisano sa područja opštine Prnjavor u ratne jedinice TO i JNA 5.136 vojna obveznika
•  1.818 još  raspoređenih pripadnika TO i JNA i 528 prošli kroz ratne jedinice TO i JNA do maja 1992. godine, ukupno 6.482 borca

Pregled mobilisanih boraca po kategoriji u ratnim jedinicama JNA i TO opštine Prnjavor

Vojna pošta	svega	%	vojnika	podoficira	oficira	Starost
3164 Derventa	976	19,00%	823	113	40	29,93
3780 Banja Luka	37	0,72%	32	4	1	30,12
4352 Banja Luka	3	0,06%	3			24,35
5290 Banja Luka	68	1,32%	62	5	1	31,18
5432 Banja Luka	3	0,06%	2	1		31,48
6510 Derventa	5	0,10%	4	1		29,26
6817 Banja Luka	143	2,78%	124	14	5	30,64
8840 Banja Luka	405	7,89%	333	59	13	27,53
9396 Banja Luka	24	0,47%	23	1		31,83
T-22206 Prnjavor	3472	67,60%	3006	353	113	33,88
Ukupno	5.136	100,00%	4412	551	173	30,02

Planom mobilizacijskog razreza opština Prnjavor je popunjavala 6 ratnih jedinica 5.banjalučkog korpusa JNA i 2 ratne jedinice 7.tuzlanskog korpusa JNA. Od teritorijalnih jedinica 4 operativne i više prostornih jedinica TO mjesnih zajednica opštine.

Pregled mobilisanih u ratne jedinice teritorijalne odbrane opštine Prnjavor

jedinica	svega	%	sept	okt	nov	dec	jan	feb	mart	apr	maj
2.mtb	44	1,18%									44
2.OdTO	673	18,04%							104	407	162
3.OdTO	26	0,70%									26
hab122	45	1,21%							28	15	2
lpav	75	2,01%							22	38	15
mb120	13	0,35%							2	8	3
odredTO	580	15,55%	320	53	45	115	5	5	27	2	8
OpŠTO	18	0,48%	7						7	2	2
PbTO	46	1,23%							12	21	13
pdv	29	0,78%	3	2					12	10	2
pionv	16	0,43%							3	3	10
pov	16	0,43%							4	6	6
rjšto	15	0,40%	8	1		1			1	4
rjtom	1	0,03%							1
rjtomz	1832	49,10%	934	204	35	21	15	30	107	330	156
rjVV	178	4,77%							6	115	57
vT-12	30	0,80%							2	21	7
vvp	21	0,56%									21
zšč	73	1,96%	12				1		25	17	18
Ukupno	3.731	100,00%	1.284	260	80	137	21	35	363	999	552

Početak raspada SFRJ

Raspadom Jugoslavije, koje je počelo u 1990. i 1991. godini, kroz nasilno otcjepljenje Slovenije i Hrvatske, a kasnije i Bosne i Hercegovine, zbog težnji muslimana i Hrvata istom cilju. Srpski narod u Bosni i Hercegovini našao se u teškoj situaciji, poštujući odluke Predsjedništva SFRJ, a u situaciji formiranja i naoružavanja paravojnih snaga Muslimana i Hrvata. Identična situaciji bila je i na području opštine.

Na području naše opštine, uslijed razvoja poznatih događaja i novonastale situacije i potrebe obezbjeđenja pune borbene gotovosti 18. 9.1991. godine na osnovu naređenja Okružnog štaba TO Banja Luka, Komande 5. krajiškog korpusa i komande 1. vojne oblasti[1], zbog nastale i potrebe obezbjeđenja pune  borbene gotovosti od 20.00 časova počelo je  izvršenje mobilizacije jedinica  Štaba teritorijalne odbrane opštine Prnjavor. Pored mobilizacije štaba  i prištabskih jedinica TO-zaštitno-štabne čete,  mobiliše se i najjača manevarska jedinica Odred TO Prnjavor, protivdiverzantski vod, pozadinska baza, što je po pregledu popune iznosilo 509 pripadnika: oficira, podoficira i vojnika, bez streljačke nastavne čete i jedinice TO mjesnih zajednica iz kojih će kasnije nastati Prnjavorska laka pješadijska brigada. Samostalne pješadijske čete TO brojale su 96 pripadnika po formaciji (tri streljačka voda) sa 23 i prateći vod sa 16 pripadnika. Samostalni streljački vodovi po mjesnim zajednicama brojali su po 23 pripadnika.

Mobilizacija ne teče po planu i prvog dana mobilizacije popuna sa pripadnicima jedinice koji su bili na rasporedu , iznosi 50%. I pored problema u odzivu na mobilizaciju[2], počinje naoružavanje i obuka jedinica,  bojevo gađanje i  priprema za izvršavanje borbenih zadataka, dok se u rejonskim štabovima: Donji Vijačani, Potočani i Šibovska nastavljene aktivnosti na popuni nepopunjenih jedinica odreda i jedinica TO po MZ.

U toku dana 20. i 21. 9. održana je zajednička sjednica Štaba TO sa predsjednikom SO-e Prnjavor i Savjetom za NO   radi razmjene informacija o stanju popune jedinica, političko-bezbijednosnoj situaciji u opštini i podršci organa opštine i preduzeća mobilizaciji jedinica i njihovoj aktivnosti. Odred TO zadržava nacionalnu zastupljenost.

O mobilizaciji jedinica TO opštine Prnjavor, komandant TO opštine Prnjavor, kaže:

Kratka analiza mobilizacije i popunjenost jedinica daje se kroz sledeće preglede, iz perioda mobilizacije: koje jedinice i koliko je mobilisano-popunjeno, po strukturi, starosti, nacionalnosti

U prvim danima mobilizacije prema planovima popune jedinica odazvalo se 1231 vojni obveznik ili 38 % od ukupnog broja mobilisanih-pozvanih. Dok je prosjek učešća u ratnim jedinicama TO opštine 5,89 mjeseci.

Mobilisano i raspoređeno u jedinice TO 3.388 pripadnika TO opštine  od 3215 planiranih.

Pregled popune ratnih jedinica prema starosnoj strukturi sastava TO:

ratna jedinica	svega	%	15-19 godina	20 do 29 godina	30 do 39 godina	40 do 49 godina	50 do 59 godina	preko 60 godina
OpŠTO	15	0,44%		1	4	8	2
rjšto	13	0,38%		2	4	5	2
zšč	64	1,89%	4	29	25	6
1.OdTO	320	9,45%	5	170	123	20	2
Odred TO	250	7,38%	4	151	78	14	3
pdv	27	0,80%	2	17	7	1
rjtomz	926	27,33%	15	242	235	261	164	9
rjtomz	845	24,94%	5	271	217	215	118	19
2.OdTO	563	16,62%	22	266	186	70	18	1
3.OdTO	9	0,27%		7	2
hab122	39	1,15%	2	11	19	7
lpav	51	1,51%	2	29	17	3
mb120	6	0,18%	1	2	2			1
pionv	13	0,38%		3	9	1
pov	13	0,38%	1	7	5
rjVV	161	4,75%	31	88	30	7	4	1
vT-12	21	0,62%	2	11	7	1
vvp	15	0,44%	4	8	3
2.mtb	37	1,09%	3	8	20	5	1
Ukupno	3388	100,00%	103	1323	993	624	314	31

Prosjek starosti u jedinicama TO opštine iznosio je 33,6 godina.

Najveći broj mobilisani spada u grupu radno sposobnog stanovništva, što značajno utiče na ekonomsko i socijalno stanje u opštini.

Pregled nacionalne strukture sastava TO opštine u mobilizaciji

Narodnost	svega	%	vojnici	podoficiri	oficiri
Srbi	3154	93,09%	2.727	388	89
Hrvati	35	1,03%	34		1
Muslimani	115	3,39%	105	4	6
Ukrainci	73	2,15%	63	6	4
Poljaci	1	0,03%		1
Česi	1	0,03%	1
Crnogorci	4	0,12%	3		1
Italijani	5	0,15%	4		1
Ukupno	3.388	100,00%	2.937	349	102

Najbrojniji su Srbi sa 93%

Nacionalna struktura popune ratnih jedinca TO zadovoljavala je etnički sastav opštine.

Izvještaj o mobilizaciji ratnih jedinica TO opštine dostavljen Okružnom štabu TO Banja Luka[3], prikazuje podatke sa stanjem:

• odred TO opštine u sastavu 329.okbr broji 209 boraca,
• opštinski štab TO sa zaštitnom četom sa 80 pripadnika
• rejonski štab TO 4 sa 40 pripadnika,
• samostalnih pješadijskih četa u mjesnim zajednicama 7, gdje je raspoređeno 672 v/o,
• samostalnih streljačkih vodova u mjesnim zajednicama 24 sa raspoređenim 552 v/o.

Pregled podataka na starješinskim dužnostima u TO

Komandne dužnosti	svega	%	vojnika	podoficira	oficiri
komandant TO	2	0,39%			2
zamjenik komandanta- NŠ	1	0,19%			1
pomoćnik komandanta	8	1,55%			8
komandant odreda-bataljona	8	1,55%			8
zamjenik komandanta bataljona	3	0,58%		1	2
pomoćnik komandanta bataljona	20	3,88%	3	3	14
komandir čete	23	4,46%	1	11	11
zamjenik komandira čete	18	3,49%	5	10	3
komandir voda	144	27,91%	48	72	24
zamjenik komandira voda	46	8,91%	32	12	2
referenti	24	4,65%	5	10	9
četne/baterijske starješine	15	2,91%	6	9	0
komandir samostalnog odjeljenja	11	2,13%	5	5	1
ukupno	323	100,00%	105	133	90

Personalni spisak sa 323 pripadnika TO na starješinskim dužnostima (nepotpuni spisak),vidi

Brojno stanje po mobilizaciji jedinica prikupljeno je na osnovu spiskova Štaba TO o jedinicama TO opštine, uručenih poziva sekretarijata za NO  i izvoda iz Vob-8 nadležnog opštinskog organa-baze podataka o učešću u ratu sa preko 8300 lica. .

ZAKLJUČAK

Opštinski štab teritorijalne odbrane i Opštinski sekretarijat za narodnu odbranu sa uspjehom su izvršili pozivanje i raspored vojnih obveznika u ratne jedinice teritorijalne odbrane opštine i ratne jedinice JNA prema postojećim planovima popune-razreza, u skladu sa naređenjem za mobilizacije komande 5.korpusa JNA i Okružnog štaba teritorijalne odbrane Banja Luka.

Osnovni problem u izvršenju mobilizacije je bio odziv vojnih obveznika iz navedenih razloga-samovoljnog napuštanja jedinice.[2]

U prvim danima mobilizacije , prema pregledu, odziv je bio:

• operativne jedinice TO opštine (štab, zčš,odred, pdv) mobilisano-odazvano 344, a planirano i pozvano 423
• ratne jedinice teritorijalne odbrane mjesnih zajednica 923 
• ratne jedinice 5. korpusa JNA mobilisano 212 lica, a planirano 691 
• ratna jedinica „Vukovi sa Vučijaka“ u sastavu 329.okbr u decembru, sa 17 pripadnika,
• ostale ratne jedince iz ostataka 327.mtbr sa 1.378[4] pripadnika
• ratne jedinice 7. korpusa JNA pozvano 622, a planirano po razrezu 1066 ili  58%, pozivani na četiri mjeseca tzv. vojne vježbe.

Do formiranja Vojske Republike Srpske, maja 1992. godine, mobilisano je pripadnika jedinica TO 3.388 i JNA 834 vojnih obveznika opštine, ukupno 4.259 lica što čini 9,25% stanovnika po popisu iz 1991. godine. Poginulo 25 boraca: 7 iz 329.okbr-odTO,7 iz 327.mtbr, 6 TO Prnjavor i ostali iz jedinica JA na Zapadno-slavonskom ratištu.

Kraj rata, 31.12.1995. godine, opština je, u odnosu na 1991.godinu,  imala u evidenciji 11.987 vojnih obveznika[5]  ili 27% u odnosu na broj stanovnika, raspoređeno u VRS 4.382 lica 73%, u jedinice policije 218 lica 4%, dalje, u civilnu zaštitu 521 ili 9%, u službi OiO 7 ili 0,1%, na radnoj obavezi 850 ili 14%) ukupno raspoređenih 5.978 vojnih obveznika ili 50% od broja u evidenciji. Neraspoređenih (na raspolaganju, priv. nesposobni i bolesni, studenti, nepoznat boravak, u inostranstvu, u SRJ, ukupno 6.009 vojnih obveznika. Broj poginulih 361, broj ranjenih 1.214, ukupno izbačenih iz stroja 1.575 boraca, što iznosi 53% na broj raspoređenih u VRS; 3,4% u odnosu na broj stanovnika opštine.

[1] Broj 12/2-72 i str.pov. broj 12-452;

Komandant Prnjavorske brigade u govoru na  prvom postrojavanju, 10.10.1992. godine, kaže: 18.9.1991. godine, naređenje komandanta 5.korupsa, danas 1.krajiškog korpusa o mobilizaciji, u to vrijeme mnogi su o naređenjima diskutovali, a mi u teritorijalnoj odbrani opštine Prnjavor, kako to dolikuje vojnicima, izvršavali, dileme nije bilo.Bila je to borba bez metka, granata, jednom riječi diferencijacija u teritorijalnoj odbrani opštine Prnjavor. Jedna smo od rijetkih opština, zahvaljujući svima nama koji smo uspjeli staviti svo naoružanje pod kontrolu i okrenuti ga protiv zajedničkog neprijatelja.

[2] Problem je bio da su se pojedini vojni obveznici prijavljivali u jedinicu, a potom samovoljno napuštali. Karakteristično je da je predsjednik Predsjedništva SRBiH, A.Izedbegović, u toku mobilizacije poziva sve muslimane da se ne odazivaju na mobilizacijski poziv i da neće biti krivično gonjeni, te da su im radna mjesta zagarantovana. Na mobilizacijskom zborištu odreda TO opštine „Ergela“ Vučijak, dolaze starješine JNA koji objašnjavaju ciljeve mobilizacije i odluke Predsjedništva SFRJ, radi smirivanja situacije i spremnosti odreda. Pokušalo se sa organizovanjem obuke u odredu i PDV, ali je bilo nemoguće zbog bježanja velikog broja pripadnika iz jedinica. Jedino je bilo uspješno bojevo gađanje iz pješadijskog naoružanja na strelištu u Donjim Vijačanima (zapažanja k-danta TO opštine).

[3] Od 25.12.1991. godine pod brojem 05/289-1

[4] U toku aprila i maja na platnom spisku i materijalnom obezbjeđenju jedinica Štaba TO opštine Prnjavor bilo je 5703 vojna obveznika (komanda i 1. i 3. četa Trstenci, vod Pjevalovac, vod mb82, TBG, objekat Ljubić,  (zapažanje k-danta TO opštine)

[5]  Prema pregledu stanja vojnih obveznika sekretarijata MO Banja luka koje je pokrivalo 13 opštine Bosanske Krajine (Banja Luka, Gradiška, Kneževo, Koz. Dubica, Kotor Varoš, Laktaši, Novi Grad, Prijedor, Prnjavor, Sanski Most, Srbac, S.Kostajnica, Čelinac). Sa 514.528 stanovnika, sa 132.414 vojnim obveznicima, raspoređeno 63.437 boraca u VRS, ili 79%, u jedinice policije 3.386 ili 4.2%. % u odnosu na broj raspoređenih, 3.386 ili 4.2%, u civilnu zaštitu 1964 ili 2,5%, u službi OiO 151 ili 0,2%, na radnoj obavezi 10.945 ili 14%) ukupno raspoređenih 79883 vojnih obveznika ili 60% od broja u evidenciji. Neraspoređenih (na raspolaganju, priv. nesposobni i bolesni, studenti, nepoznat boravak, u inostranstvu, u SRJ, ukupno 42860 vojnih obveznika Broj poginulih 3.944, broj ranjenih 10,233, ukupno izbačenih iz stroja 14.177 boraca, što iznosi 22,3% na broj raspoređenih u VRS; 2,75% u odnosu na broj stanovnika opština regije. Dok je 2.623 izbjeglo vojnu obavezu.

Namjera pisanja ovoga članka je sjećanje na one pripadnike-borce TO opštine koji su se odazvali na mobilizaciji i borili se u sastavu TO i kasnije u VRS, i koji zaslužuju više poštovanja zbog dijela  koje su ostavili, a to je Republika Srpska. Juče je bila 30-godišnjica 16.kmtbr, 2.kpbr, ali spomenuti i 43.mtbr, 122.lpbr, 1.map, naš 1.odred TO i dr, čiji pripadnici sa područja naše opštine su učestvovali na ratištu Zapadne Slavonije. I sam, sam  bio pripadnik te vojske, a radio sam u institucijama odbrane i boračkoj službi opštine.

Analiza je vršena na osnovu računarske aplikacije, prema strukturi tabela iz  perioda septembar-maj 1992. godine i odnosi se samo na teritorijalnu odbranu i JNA. Tabele nisu komentarisane. Zbog prostora nisam prikazao još podatke za mobilisane iz mjesnih zajednica i dr. Podaci za 1995. godini dati su samo radi odnosa mobilisanih i raspoređenih u 1991. godine i pregleda prema opštinama Krajine.

Nisu dati podaci za Prnjavorsku brigadu VRS, koja je formirana u maju 1992. godine, u čiji sastav su ušli i pripadnici TO. Inače, prema raspoloživim podacima u prnjavorskoj brigadi bilo je mobilisano 4620 boraca, još popunjavano sa 1755 boraca, a  ukupno raspoređeno 6375 boraca.  229 je poginulo, 5 je umrlo tokom rata, a 16 se i danas vode kao nestali.

Tomić Srđan, 18.9.2021. godine