Državna kriza , raspad Jugoslavije, nastanak novih država, dolazak „plavih šljemova“, građanski rat u Bosni i Hercegovini

Da li se rat u Bosni i Hercegovini, odnosno u Jugoslaviji mogao izbjeći i svi problemi i politički konflikti mirno riješiti?. Čiji su bili interesi i kakvi ciljevi na ovim prostorima, da li međunarodne zajednice, odnosno Evrope, SAD, islamskih zemalja, unutrašnjih nacionalističkih snaga.[1]

Raspad SFRJ počinje kada jake separatističke snage u Sloveniji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Makedoniji uz podršku međunarodne zajednice imaju cilj stvaranje samostalnih država od  bivših republika SFRJ, dok interes drugih naroda, prevashodno srpskog, nije riješen u tim republikama. JNA je imala ustavnu obavezu i dužnost da brani i štiti tadašnju zajedničku državu_SFRJ.

Pristrasnost međunarodne zajednice i stvaranje muslimansko-hrvatske koalicije u Bosni i Hercegovini, kao i islamski fundamentalizam uticali su na krizu i početak rata, jer se odustalo od ustavnih rješenja da se koncenzusom svih naroda u BiH donose odluke.  Štampa je pisala da postoje logori za obuku mudžahedina za borbu protiv HVO i VRS i da nisu došli u BiH samo da ratuju, nego da bosanske muslimane uče islamu.

Da je bilo više mudrosti među političkim strankama, rat se mogao izbjeći a kriza riješiti mirnim putem.

U prvoj ratnoj 1991. godini, kada dolazi do osnivanja nacionalnih stranaka sva tri naroda u BiH, kada počinje rat u Hrvatskoj gdje srpski narod uz pomoć JNA brani svoju slobodu i teritorije, počinje raspad SFRJ. U BiH muslimanski lideri stvaraju svoju vojsku kroz teritorijalnu odbranu, koja je bila sastavni dio oružanih snaga SFRJ. Počinju napadi na kasarne JNA, kasnije na kolone vojnika JA, napadi na srpske svatove u Sarajevu, masakr u Sijekovcu i kasnije zajedničke oružane akcije muslimansko-hrvatskih formacija.[2] U maju mjesecu 1992. godine formiran je Glavni štab VRS i stvorena Vojska Republike Srpske.

Spomen hram na Vučijaku Prnjavor

Na spomen pločama u Hramu uklesana su imena 427 poginulih i nestalih boraca VRS sa područja prnjavorske opštine. Crkva posvećena Svetom velikomučeniku knezu Lazaru.

Aktivnosti Predsjedništva SFRJ u funkciji Vrhovnog komandanta Oružanih snaga SFRJ

predsjedništvo sfrj

Slijede događaji i aktivnosti angažovanja JNA na legalnom i legitimnom sprovođenju naredbi Predsedništva SFRJ  o rasformiranju svih neregularnih oružanih snaga i o vraćanju oružja, ilegalno unetog u zemlju u  jedinicama JNA. Međutim, Slovenija i Hrvatska su odlučno izjavile da neće dozvoliti sprovođenje te naredbe na svojoj teritoriji.

Na Plitvicama, 31.3.1991. godine,  došlo je do oružanog sukoba pripadnika milicije SAO Krajine i specijalnog odreda MUP-a Hrvatske, Predsedništvo SFRJ je naredilo jedinicama JNA da podignu borbenu gotovost svojih odgovarajućih jedinica i da obezbede poštovanje prekida vatre. Jedinice JNA su trebale da obezbede mir i pravnu sigurnost građana i omoguće mirno rešenje krize. To je i bila ustavna obaveza JNA.

Prilikom demonstracija pred zgradom Komande vojno-pomorske oblasti u Splitu (6.5.1991.) protiv JNA, poginuo je jedan vojnik, a više njih je ranjeno.

Jedinice ZNG Hrvatske su kod s. Tenja napale JNA 7. jula, što je pored drugih manjih napada predstavljalo prekretnicu u ratu u Hrvatskoj u smislu da su direktni sukobi između JNA i Zbora Nacionalne Garde  postali učestali i time uveli jedinice JNA u „stavljanje“ na stranu srpskih snaga.

Predsjedništvo SFRJ iz 1991.

Predsedništvo donosi odluku 12. jula da prihvati Brionsku deklaracju i donosi naredbu o demobilizaciji svih oružanih snaga osim JNA i redovnog sastava milicije, da se na granicama SFRJ uspostavi stanje od pre 25. juna 1991, i da se deblokiraju kasarne i vojni objekti koji su, u međuvremenu, blokirani od pobunjenika. Zatim 18. jula doneta je odluka o povlačenju jedinica JNA iz Slovenije, a 29. jula jedinice su počele da napuštaju Sloveniju. Tada počinje eskaliranje otvorenog oružanog sukoba u Hrvatskoj.

Na zasedanju Sabora Hrvatske 1. avgusta predsjednik Tuđman je pozvao na nastavak „općeg rata“. Istog dana, u selu Dalj, došlo je do krvavog obračuna ZNG sa Srbima iz tog sela.

Predsjedništvo SFRJ

Organi SFRJ ulažu napore da se prekinu borbe i spor riješi mirnim putem, predstavnici otcljepljenih republika to na sastancima podržavaju, a praktično nastavljaju sa nasilnom secesijom.

Na dubrovačkom vojištu JNA je bila isprovocirana perfidnim aktima ZNG-a, Granatiranje (bombardovanje) Dubrovnika došlo je nakon što su jedinice ZNG dejstvovale iz starog dijela grada koji je kulturno-istorijski spomenik. JNA je odgovorila na te napade. JNA je optužena da je „grubo povrijedila pravila međunarodnog prava“.

Generalštab JNA i SSNO SFRJ

U izvršavanju naredbi Predsjedništva SFRJ, JNA je angažovala prioritetno oklopno-mehanizovane jedinice. Smatralo se da će u ratu na prostorima bivše Jugoslavije OMJ biti u stanju da samom svojom pojavom na bojištu spriječi krvave događaje.[3]

poslije burnih događaja u raspadu stare Jugoslavije i rješavanje kriše  u  Skupštini Jugoslavije prograšen je Ustav Savezne Republike Jugoslavije i usvojena Deklaracija, 27.4.1992. godine.

Komandant 1.KKVRS general Momir Talić u Krajiškom vojniku od 6.6.1996. str.7 kaže o početku rata.

gen.puk Momir Talić

Te noći, između 16. i 17. avgusta 1991. godine, kada smo u Gradišci, pod borbom, prelazili Savu, bio sam svjestan da idemo zaštititi srpski narod u zapadnoj Slavoniji kako mu se ne bi ponovio pokolј iz prošlog rata. Cijelu noć sam o tome razmišlјao, znao sam da je tadašnja JNA sposobna da izvrši to naređenje o tampon zoni, o razdvajanju snaga, ali uslijedile su loše, vrlo loše političke odluke. Mislim na ono kreni – stani, ona silna primirja. Još je Napoleon rekao „ako hoćeš da uništiš sopstvenu vojsku Onda samo kreni pa stani” . Ako to ponoviš nekoliko puta, to je katastrofa. Pa opet, Banjalučki korpus je izvršio naređenje. Zaštitili smo veći dio srpskog naroda u Zapadnoj Slavoniji. Druga je priča šta se to dogodilo u prolјeće 1995. godine, ali mi smo svoj posao te jeseni i zime 1991. i 1992. godine uradili.

okbr

Da je na vrijeme 12. korpus JNA, to je onaj  Novosadski korpus izvršio svoj zadata izbio u Daruvar, a Gardijska brigada u blizinu Nove Gradiške ne bi bilo tako dugog, tako krvavog rata. A baš takve naredbe su postojale. Izbjeglo bi se, ustvari bilo manje stradanje i srpskog i hrvatskog naroda. Ni jedna, pa ni ta zamisao vojnih komandi u doba nije do kraja sprovedena, jer je JNA, ponavlјam, ubijana, umrtvlјivana onim, kreni stani. Veliki uticaj na to imala je međunarodna zajednica, a oni ili nisu znali ili nusu  htjeli, ali je evidentno da nisu uvažava sve realne elemente, pogotovo istoriju ovdašnjih konflikata, su doprinijeli , rat trajao i dugo i da bude krvav. Vjerujem da će istorija, da će lјudi koji so bave naukom  pravilno složiti sve elemente koji doveli su doveli do raspada prethodne Jugoslavije. Ja kao savremenik ovih događanja u jedno sam siguran: Hrvati, veliki broj Hrvata želјeli rasturanje Jugoslavije, za to su se dugo godina  pripremali. Srbi su, najprostije kazano, mnogo čemu bili naivni. Vjerovali su iskreno u bratstvo i jedinstvo i to nije moglo u svim tim istorijskim okolnostima da se ne plati.

zgrada Štaba TO

18.8.1991. godine vojnoteritorijalni organ Ministarstva odbrane Prnjavor, po naredbi komande 329.okbr JNA Banja Luka izvršio je prvo pozivanje 20 rezervista vesa vozači oklopnih vozila.

Učešću 16.kmtb od  6.6.1996. str.18-25, ratni put Prve oklopne brigade VRS UDARNE PESNICE 6.6.1996. str.26-30, 43.mtbr JAČI OD SUDBINE  6.6.1996. str.31-37; jedinice JNA koje su prve prešle r.Savu u odbranu i zaštitu srpskog naroda u Zapanu Slavoniju 1991. godine

1992. predsudna godina rješavanja jugoslovenske krize

U Januaru, 2.1.1992. godine, uz prisustvo ličnog izaslanika generalnog sekretara UN, potpisan je u sarajevu,  Dogovor o primjeni, nazvan 15. primirje, čiji je cilj  trajni prekid vatre, kao posljedni preduslov za dolazak „plavih šljemova“, kao i mogućnost ostvarivanje mirovne misije UN u jugoslaviji.

Savezna skupština SFRJ

Slijedi Konvencija o Jugoslaviji, potpisana od 159 stranaka, saveza i udruženja iz svih dijeloiva Jugoslavije, sem Slovenije, u Skupštini SFRJ.

General armije  Veljko Kadijević, savezni sekretar za narodnu odbranu, podnosi ostavku zbog „pogoršanog zdravstvenog stanja“

Na beografski aerodrom Surčin sletela je prva grupa oficira za vezu UN.,

U Srbiju poičetak dolaska izbeglica iz Hrvatske i Slovenije, oko 25.000. Početak antiarmijske kampanje u makedoniji , što je rezultiralo da 21. februara postignut dogovor o izmještanju jedinica JNA iz Makedonije.

Skupština Jugoslavije ocjenila je da kontinuitet Jugoslavije ne može biti doveden u pitanje, te da će razgraničenje sa sekcesinističkim republikama biti najbroblematičnije.

Donijeta je odluka o pripremi zakonskog akta o ostvarivanju prava naroda na samoopredeljenje i o rekonstrukciji Jugoslavije

Prvih dana maja 1992. godine saopšena je odluka Štaba Vrhovne komande o svođenju Vojske Jugoslavije na teritoriju i građane novostvorene državne zajednice. Povratak jedinica iz Bosne i Hercegovine u roku od 15 dana. Vidi narodnaarmija12

Već 3.5.1992. godine izvršen je mučki napad muslimanskih snaga na kolonu pripadnika JNA u Sarajevu. Pobijeno je 42 vojnika i oficira JNA. Sijedi drugi mučki napad na kolonu pripadnika JNA u Tuzli , 15.5.1992. godine od strane muslimansko hrvatskih snaga. novosti 4.maj 2021

Propusti JNA u procesu raspada Jugoslavije i tokom rata

• Ključni promašaji su koncepcijiski. Najprije, to je glolifikacija apstraktnog sistema ONOiDSZ, uz praktičnu sistemsku promociju nacionalnih vojski. JNA je nužna ,po toj koncepciji u svom okrivlju obučavala i naoružavala nacionalnu oružanu silu koja se kasnije i okrenila protiv nje.  Ima mnogo grešaka u političkoj strategiji upotrebe JNA, kao i vojničkog diletantizma u rukovođenju i komandovanju jedinicama. Operacija u Sloveniji je tipičan primjer takvog amaterizma, i to je, po mom ubeđenju, bio ključni moment koji je odredio dalju sudbiju jugoslavije. (Interviju greneral-pukovnika  Života Panića, načelnika GŠVJ, „Borbi“, Vojska, 31.12.1992. str.4-5)
• Odluka SIV-a , posebno u dijelu koji se odnosi na angažovanje JNA, bila pogrešna, jer angažovanje vojske nije bilo u skladu sa zadatkom koji je trebalo da izvrši te da predhodno nisu preduzete sve druge mjere za sprečavanje secesije Slovenije, pre svega ekonomske. (Nikola Čubra, Vojska i razbijanje Jugoslavije, Beograd 1997. godine, str. 129)

Rat u Bosni i Hercegovini počinje 3.3.1992. godine kada je područje opštine Brod bilo izloženo otvorenoj agresiji iz Hrvatske.

Tog dana je iz Slavonskog Broda preko mosta u Brod[4] prešao veliki broj dobro naoružanih hrvatskih vojnika sa teškim naoružanjem. Napad na srpsko stanovništvo počeo je na glavnom putu Brod-Derventa, odnosno u Stadionskoj ulici, kada su hrvatsko-muslimanske vojne snage zajedno sa 108. Brigadom Zbora narodne garde zauzele centar grada.

Opština je preživjela teške trenutke tokom pokušaja zauzimanja njenih pojedinih područja, posebno Brodskog polja, koje  je pretežno bilo naseljeno srpskim stanovništvom. Stanovnici ove mjesne zajednice su pružili otpor. Uslijedila su strašna razaranja, ubistva građana. Brod je jedna od najstradalnijih opština u Republici Srpskoj, među prvim stradalim i da su sve kuće u Brodu bile porušene, da je poginuo veliki broj ljudi i da su svi preživjeli srpski stanovnici u maju bili protjerani sa prostora opštine.

Prema izjavama i dokumentima kojima raspolaže Boračka organizacija Brod, 3. marta 1992. godine u tadašnjem Bosanskom Brodu je održan sastanak predstavnika tri naroda, odnosno političkih vođa stranaka koje su imale odbornike u lokalnoj skupštini s ciljem smirivanja tenzija izazvanih sprovođenjem jednostranog referenduma, a rješenje je predložio tadašnji predsjednik Izvršnog odbora Skupštine opštine Mihajlo Srijemac.
Po povratku kući, u 16.40 časova sa područja brodskog naselja Mahala, Srijemca su iz vatrenog oružja ranili pripadnici hrvatsko-muslimanske koalicije, potpomognute snagama HOS-a iz Slavonskog Broda.

Preživjeli svjedoci tog vremena opisuju da je nastavljeno zastrašivanje lokalnog srpskog stanovništva fizičkim maltretiranjem, pljačkama i odvođenjem u logore.

Napad na Brod 3. marta bio je samo uvod za najsvirepije zločine koji su se tog mjeseca dogodili na području ove opštine.

Članovi porodica Martić i Dujanić ubijeni su 25. marta 1992. godine u Brodu, a već sutradan dogodio se pokolj u Sijekovcu.

Pripadnici regularne Hrvatske vojske, zajedno sa paravojnim hrvatsko-muslimanskim jedinicama iz BiH i Hrvatske, 26. marta 1992. godine u Sijekovcu ubili su devet srpskih civila, a narednih dana ubijeno je još 37 Srba iz ovog prigradskog naselja.
Najmlađa žrtva imala je 17, a najstarija 72 godine.
Tokom 1992. godine u Sijekovcu je ubijeno 46 srpskih civila, navodi se u dokumentima Boračke organizacije Brod.

Okupacija hrvatskih snaga prekinuta je 7. oktobra 1992. godine kada je general Slavko Lisica osmišljenom vojnom akcijom oslobodio područje opštine Brod. (sajt Glas Srpske 3.3.2020.)

Agresije Hrvatske vojske na Brod, obilježena 21 godina 

3.3.2013.

Služenjem parastosa i polaganjem vijenaca i cvijeća, te paljenjem svijeća za srpske žrtve, danas će u Brodu biti obilježena 21 godina od agresije hrvatske vojske na ovu opštinu.Obilježavanje će biti održano ispred spomen-obilježja kod Osnovne škole „Sveti Sava“ u Brodskom Polju. Iz opštinske Boračke organizacije podsjećaju da je 3. mart datum koji je u istoriji Broda upisan kao dan kada su Srbi sa područja tadašnje opštine Bosanski Brod 1992. godine bili izloženi otvorenoj agresiji regularne vojske Republike Hrvatske, potpomognute paravojnim oružanim formacijama Hrvata i muslimana iz Broda. Ovim činom počeo je rat u BiH, ističu u Boračkoj organizaciji. Trećeg marta 1992. godine regularne jedinice Vojske Hrvatske prešle su otvoreni most između Slavonskog Broda i tada Bosanskog Broda i počinila brojne zločine nad srpskim stanovništvom za koje još niko nije odgovarao. Sa više od dvije hiljade dobro naoružanih hrvatskih vojnika preko mosta je prevezen veliki broj pješadijskog naoružanja, uključujući i topove. Dan prije otvaranja mosta, koji je omogućio prelazak oružanim snagama iz Hrvatske na teritoriju BiH, na njemu su se sastale delegacije iz Hrvatske i BiH, koje su predvodili predsjednik SO Slavonski Brod Jozo Meter i ministar unutrašnjih poslova BiH Alija Delimustafić. Tom prilikom, slaveći formiranje hrvatsko-muslimanskog bloka, javno su vezivali hrvatsku i muslimansku zastavu. Hrvatska je otvaranje mosta uslovila povlačenjem snaga JNA 25 kilometara od granice, čime je srpski narod u Brodu i okolini ostao nezaštićen. Hrvatska vojska je odmah po ulasku u Brod počinila brojne zločine. Žrtve agresije hrvatskih oružanih snaga bile su ujedno prve žrtve rata u BiH. U noći 3. marta 1992. godine dok se kući vraćao sa sastanka multinacionalnog Kriznog štaba ranjen je tadašnji predsjednik Izvršnog odbora Skupštine opštine Brod Mihajlo Sremac. „Pucano je iz blizine. To se desilo nakon što je ispred moga vozila prošla kolona automobila u kojima su se nalazili predstavnici republičkih institucija koji su prisustvovali sastanku u Brodu. U jednom od tih vozila nalazio se i Ejup Ganić, tadašnji potpredsjednik Predsjedništva BiH koji je na ovom sastanku predstavljao delegaciju SDA“, rekao je Sremac Srni. Od tog dana u Brodu više nije djelovala legalno izabrana vlast, već je vlast preuzela koalicija HDZ–SDA. Na mostu na Savi koji spaja dva Broda i koji je do tada nosio ime „Most bratstva i jedinstva“ bila je istaknuta tabla sa natpisom „Srbima i psima – zabranjem prelaz“. U samom gradu počela je hajka na Srbe. NJima je zabranjen izlazak iz kuća i stanova. Napadi su bili svakodnevni. Grad Brod postaje pakao za Srbe. Prijetnje premlaćivanjem bile su svakodnevne. Zabilježene su i prve žrtve koje je organizovala sama vlast. Grupa hrvatskih bojovnika, koje je predvodio Alija Halibašić, 25. marta ujutro oko 5.00 časova upadaju u kuću Andrije Martića i ubijaju njega, njegovog sina Momira i komšinicu Dušanku Dujanić koja se tu zatekla. Bio je to uvod u masovni zločin koji će se dan kasnije desiti u prigradskom naselju Sijekovac gdje je u jednom danu ubijeno dvadeset Srba od kojih je najmlađa žrtva bio sedamnaestogodišnji Dragan Milošević a najstarija Jovo Zečević koji je imao 72 godine. Narednih dana ubijeno je još četrdeset civila. NJihova tijela su danima „vožena“ u hladnjači da bi kasnije bila bačena u rijeku Savu. Veliki broj Srba završio je u hrvatsko-muslimanskim logorima, kojih je u Brodu bilo deset. Bilo je zatočeno oko dvije hiljade, uglavnom civila, srpske nacionalnosti. Logoraši su svakodnevno bili izloženi zlostavljanu, mučenju i ubijanju. „Mi žene, odvođene smo na prvu borbenu liniju i tu su nas silovali. Hrvatski vojnici izlazili su iz rovova jedan po jedan i iživljavali se nad nama. Moje sapatnice i ja smo od silovanja gubile svijest. Posebno mi je u sjećanju ostala golgota jedne mlade žene koju su živu pekli na ringli. Poslije su je silovali pa ubili“ – ispričala je svojevremeno Bošnjakinja iz Bosanskog Kobaša Hazba Nuhić, koja je zbog navodne saradnje sa Srbima dovedena u logor Polet u Brodu. Zbog zločina koje su pripadnici regularnih oružanih snaga iz Hrvatske počinili na teritoriji Broda, Opštinsko udruženje za traženje zarobljenih boraca i nestalih civila, zajedno sa Udruženjem logoraša iz ovog grada, još 2002 .godine podnijelo je Haškom sudu prijavu protiv osumnjičenih za ratne zločine počinjene nad Srbima na području opštine Brod. Osim dokumentacije o zločinu u Sijekovcu, Haškom tužilaštvu je dostavljena i dokumentacija o likvidaciji 226 Srba u brodskoj opštini dok su njom gospodarile hrvatske i bošnjačke snage. Kasnije je ovaj predmet ustupljen Tužilaštvu BiH za ratne zločine, ali ni do današnjeg dana ovaj zločin nije procesuiran.U Brodu su uvjereni da u Sudu BiH jednostavno bježe od ovog predmeta zbog pitanja koja bi se pred sudom otvorila. „Zna se da su trupe tada međunarodno priznate države Republike Hrvatske ušle u Brod 3.marta 1992.godine. Zna se da su učestvovale u svim zločinima na području brodske opštine. Otvaranjem ovog slučaja potpuno bi se razobličila uloga Hrvatske u paljenju ratnog požara u BiH. A to je ono što,izgleda, međunarodnim krugovima nikako ne odgovara. To ne odgovara ni Hrvatskoj, ni bošnjačkom rukovodstvu u Sarajevu. NJima su Srbi krivi za sve, jer su svjetski moćnici unaprijed odlučili da srpski narod optuže za sve loše što se dogodilo u prethodnoj Jugoslaviji. Na nama je da dokažemo suprotno“, kaže predsjednik Udruženja za traženje zarobljenih boraca i nestalih civila iz Brod Marko Grabovac. On upozorava da Sud i Tužilaštvo BiH, izjavama da se „radi na predmetu Brod“, stalno obmanjuje srpske žrtve. „Pa prošlo je više od 20 godina od zločina, a još niko nije procesuiran?! Šta je još potrebno pa da zločinci nad srpskim civilima u Brodu budu privedeni pravdi“, pita Grabovac.

[1] Jugoslavija, rat koji se mogao izbjeći, film koji daje odgovor. Strani dokumentarni film, prikazan na televiziji K3 Prnjavor, decembra 2003. godine

[2] 28. marta zauzima se Derventa, a 31.maja grad Modriča, čime je jedini preostali putni pravac: Prnjavor-Stanari-Rudanka-Modriča-Šamac presječen.

[3] Kapetan I klase Dragan Vuković: Za savremenije organizovanje OMJ, „Novi glasnik“  broj 5-6, septembar-decembar 1994. godine,  str .41.Posljedni načelnik GŠVRS, 2005. godine

[4] O prelasku hrvatske vojske preko mosta u Brod postoje sačuvani video-snimci, koji su uvršteni u dokumentarni film „Od stradanja do slobode Broda“.

List boraca Republike Srpske

Srpski borac u broju maj-juni 2002.str.23-34  i maj-juni 2002.str.35-46, povodom deset godina od raspada SFR Jugoslavije, objavio je članak KAKO JE POČEO RAT U BIH, autora Radovana Jovića