Godišnjica od objave knjige,
Zdravko Nedović, profesor istoričar, Prnjavor i njegova okolina,
Grafičar Doboj, 1999. godina,
Prva knjiga o istoriji Prnjavora. Kratak prikaz Otadžbinskog rata od 1991. do 1995. godine,
U uvodu ove knjige, ističe se:
Ovu skromnu knjigu posvećujem bratu Živojinu, koga su fašistički opredeljeni muslimani ubili u trinaestoj godine života ,1944. godine
Nisu česti primeri da jedno od najmlađih mesta nekog područja, postane njegovo središte. Takav je slučaj sa našim Prnjavorom. Sva su naselja, na ovom području starija od Prnjavora, izuzev Maćinog Brda. To se naselje stvaralo krajem prošlog i početkom ovog veka. Ta činjenica nije slučajnost, već posledica okolnosti i potreba u kojima su ljudi živeli u ovom kraju.
Čovek je organizovano individualno i društveno biće. On se svojom organizovanošću, duhovnim i materijalnim stvaralaštvom izdigao iznad ostalog živog sveta koji ga okružuje. Čovek je stvarao, stvara i stvaraće dok postoji. Sve to što su ljudi stvarali ne može imati predznak u superlativu. Ima dosta toga što su pojedinci iz ljudskog roda stvorili, što ima trajnu i neprolaznu vrednost. Doduše, ima mnogo više ljudskog stvaralaštva što pripada stvaralačkoj osrednjosti. A ima dosta ljudskog stvaralaštva, koga bi se ljudi vrlo rado odrekli, kada bi to nekako moglo.
Svaki pojedinac, pa i ceo ljudski rod imaju pretke pa i potomke. Potomci po nekad žele u mnogo čemu da se ugledaju na svoje pa i na tuđe pretke. Sa druge strane, preci, roditelji uvek su želeli da njihovi potomci budu bolji od njih. Tim vrednostima, ljudi su težili vekovima. Iz tih međusobnih, paralelnih ali nevezanih težnji, javile su se želje i potrebe da se sačuva po nešto od onoga što su stvarale minule generacije. Pod uticajem tih i takvih želja i potreba u celom svetu nastali su mnogi muzeji, galerije, zadužbine, zaveštanja, knjige i drugi oblici očuvanja tekovina i vrednosti ljudskog umnog i materijalnog stvaralaštva.
U knjigama koje su nastale tim povodom, nastojalo se i nastoji se da se očuva sećanje na stvaralaštvo i na svakidašnjicu predaka.
Tom cilju uglavnom teži i ovaj skromni spis, bez pretenzije na sveobuhvatnost i nepogrešivost.
Ta dva činioca, neobično važna, ne zavise od želje autora ovih redova već isključivo od činjenica, pisane reči i njene vrednosti, materijalnih ostataka i tačnosti sećanja onih koji njima raspolažu.
Posao očuvanja od zaborava, već pominjanih vrednosti, sa ovog područja, izazovan je i zanimljiv. Za one zbog kojih se radi trebao bi da ima posebnu vrednost. Nesvakidašnja je pojava da se u nedavnoj prošlosti na malom prostoru ovog kraja našlo više, po mnogo čemu, različitih naroda.To vreme, ljudi i događaji, život i običaji zavređuju da se makar i delimično otrgnu od zaborava i očuvaju za sećanje sadašnjih i budućih generacija.Tu je razume se i Prnjavor i njegovi ljudi sa svojim vrlinama i manama i sve ostalo što ljude čini ljudima. Rečju i sa po nekom fotografijom, nastojaćemo da zavirimo u neke skromne arheološke ostatke sa ovih terena. Koristeći spise vizantijskih pisaca, reći ćemo po nešto o našim najstarijim precima, starim Slovenima, koji su se na ova područja doseljavali od lll do prve polovine VII veka.
Protekla su velika vremenska razdoblja koja nisu pokrivena nikakvim pisanim izvorima.Tu je eventualno tek po neki skroman podatak.
Period turske okupacije, bez mnogo podataka ali prepun neljudskog i zavojevačkog. Reći ćemo ponešto o životu običnih ljudi u tom periodu.Zatim o crkvenom i manastirskom životu u teškim vremenima turske okupacije. Nastojaćemo da odgovorimo na pitanje: Zašto se Prnjavor zove tako kako se zove.
Pomenućemo imena porodica koje su tridesetih godina prošlog veka živele na području današnjeg Prnjavora. Ime Prnjavora je prvi put zvanično objavljeno u prnjavorskoj crkvi zvanoj Ćeliji, godine 1834. da li je naselje pre toga imalo neko drugo ime, ne zna se.
Osam godina posle dobijanja imena, Prnjavor je dobio i prvu školu.Doduše o toj školi, o njenom daskalu i kako je škola radila, malo znamo.Osnovna škola u Prnjavoru radila je sa prekidima do austrougarske okupacije.Dalje se govori u kontinuitetu o razvoja školstva na području bivšeg prnjavorskog sreza.Prvi i Drugi svetski rat pravili su prekide u radu škola.U periodu posle Drugog svetskog rata, školstvo se brzo razvija, ali ne samo osnovno školstvo, već i srednje.
Medicinska zaštita stanovništva ovog kraja, kao i drugih, dugo se temeljila na tekovinama narodnog saznanja o bolestima i lečenju.A onda krajem XlX veka u Prnjavor dolazi prvi lekar.Desetak godina kasnije u Prnjavoru se podiže za ono vreme moderna sreska bolnica.Taj se proces daъe razvija, za ono vreme uspešno.U periodu posle Drugog svetsku rata medicinska zaštita stanovništva dobija na kvalitetu i kvantitetu. Mnoga sela u opštini dobivaju sektorske ambulante.
Krajem prošlog a naročito prvih decenija ovog veka Prnjavor je imao vrlo zanimljiv društveni, politički, zabavni i javni život, o čemu je nešto u rečeno.
Privredni život u periodu turske vladavine bio je vrlo oskudan. Ratovi i vojni pohodi siromašili su pravoslavno stanovništvo, i to najviše krivicom Turaka. Pljačke su bile često praćene i paljevinama kuća i ostalih dobara. To je dovodilo do pokreta i raseljavanja stanovništva. Posle zamene jednog okupatora drugim, stanje se nešto počelo menjati na bolje, naročito u trgovini a postepeno i u zanatstvu. Ratovi su prekidali ne samo razvoj i rad školstva već i privrede i drugih delatnosti. Posle rata u mnogome se počinjalo iz početka.
Drugi Svetski rat je doneo nevolje i patnje u celom svetu. U pojedinim delovima naše države, patnje i stradanja običnog sveta nadmašile su one opisane u Danteovom paklu iz ‘Božanstvene komedije”. U tim krajevima naše zemlje međe i razmeđa, pretvorili su se u ambise i vulkane mržnje uz blagoslov katoličke crkve, i uz pomoć i sudelovanje okupatora. U tom zlu, zlom natkriveni najveći stradalnik bio je srpski narod i u obračunu sa samim sobom. Ideološka obojenost nije uzmicala ni pred najsurovijom stvarnošću: ”Sto Srba za jednog ubijenog Nemca”.
Došla je sloboda, lepa ali sa najdubljim ranama i ožiljcima. Izrastala je nova država, u obliku crvene ruže sa korenom crne gljive. Ipak je izrastala. Težilo se tome da staro nestane, a novo da prevlada. Ni ovaj kraj u tome nije bio izuzetak. Novi poredak i dobar i loš. No, išlo se polako napred. Dobro je lošem kumovalo, a loše dobrom svatovalo. O svemu tome šta je donosio novi poredak biće pomalo reči u svom spisu. Onda posle bezmalo pola veka novi rat-čedo našeg bratstva i jedinstva. Pupoljak crvene ruže. Rat najvećih zverstava koji je imao svoje sudije i navijače. Rat u kome su sudije bile, u Svetu moćni i premoćni, a ratnici dobri loši momci. Rat koji je Republici Srpskoj oteo osamnaest hiljada vojničkih mladosti i mnogo, mnogo civila, a doveo okupaciju neofašističkog tipa.
Četrdesetpete drugovi i devedesetpete gospoda okupatori, rekoše nam, strogo prijateljski: Zaboravite sve što je bilo, ne osvrćite se na prošlost.
i imena 321 poginulih boraca sa opštine Prnjavor. Za stvaranje Republike Srpske patriotski živote položiše 378 boraca, nestalo 41, a 1.098 ranjenih Prnjavorčana. Kratak pregled ratnog puta prnjavorskih jedinica sastavio Tomić Srđan, 16.6.1999. godine.
Druga knjiga. Momčilo Prodanović Selo Štrpci
Autor Momčilo Prodanović. str.302. poglavlje, Građanski rat u Bosni 1991. – 1995. g (učesnici, rata, spiskovi poginulih boraca i učesnika rata od 439 boraca. Ranjeni u ratu. Oružje i pucnjava. Samoubistva.
Iz predgovora:
Želja mi je da napišem i predočim što više podataka, činjenica, informacija i Događaja karakterističnih za selo Štrpce. Da bi se to napisalo trebalo je htijenja, upornosti, mnogo truda, pa i bar elementarnog znanja. Međutim , to je teško, teško je doći do podataka jer ih nema. Mi smo siromašni, plitki podacima o našoj etnografskoj prošlosti. ”Srpski etnografski zbornik naselja i poreklo stanovništva ” izlazi tek od 1902. godine i to sa prekidima tokom dva svjetska rata. Istina , Do sada je objavljeno više od 40 radova poznatih naučnika i istraživača. Dočim , osnovana je tvrdnja da je to plitko, vremenski je plitko, a time i oskudno podacima iz prošlosti. Drugo, mi Srbi veoma malo pišemo, pogotovo malo se piše o selu i, malo koječega je obilježeno trajnim oznakama, a trajne oznake su na kamenu. Ima za to i opravdanih razloga, ali samo djelimično.
Prema podacima za 1997. godinu u Srbiji je bilo 6772 sela, a do tada su štampane samo 82 hronike pojedinih sela, a u pripremi se nalazilo 37 rukopisa. Može se pretpostaviti da bi takvi podaci za Republiku Srpsku i druge prostore na kojima žive Srbi bili još nepovoljniji. Nasuprot ovome imam informaciju da u Njemačkoj nema sela o kome nije napisana knjiga, pa i za sela u kojima su živjeli Nijemci u Poljskoj, Čehoslovačkoj i Jugoslaviji a napustili su ih tokom Drugog svjetskog rata. Nema nikakvog opravdanja da takvo pisanje ne možemo i mi Srbi da realizujemo. To je motiv više za ovo pisanje.
U kontekstu rečenog, ima narodna mudrost koja kaže: ”Bolje ikad, nego nikad ”. Eto , mudrost zove da se opiše selo. Treba sačuvati od zaborava sve što se može, a takve male istorije sela osnova su opšte istorije i upoznavanja samoga sebe preko verifikovanih podataka. Opšte je poznata izreka: ”Sve što nije napisano, nije bilo i nije se dogodilo ”
Htijenje je Da se zahvati što dublja prošlost. Zahvaćene su bune i ratovi od prije 150 godina, ali što se ide dublje to je manje konkretnih dokaza i podataka. Obuhvaćena su četiri velika rata u kojima su učestvo-vali Štrpčani: rat 1875-1878. godine, Prvi i Drugi svjetski rat i građanski rat 1991-1995. godine.
Za poređenje u sagledavanju društvenih razlika uzete su dvije decenije sa vremenskim intervalom od 60 godina. Prva, 1931-1941. i druga 1990-1998. godine. U tom šezd setogodišnjem intervalu dogodile su se mnoge krupne promjene. Prohujala su dva velika rata i. došlo je do temeljitih promjena u nauci, obrazovanju, prosvjeti, ekonomici, tehničko -naučnim dostignućima, standardu življenja, ekologiji, strukturi stanovništva i u sveukupnoj kulturi. Te decenije, svaka za sebe izuzetno su karakteristične. Prva, tekla je poslije deset godina mirnodopskog razvoja, ondašnje Države Kraljevine Jugoslavije, a prethodila je Drugom svjetskom ratu, koji je i započeo u septembru 1939. godine napadom Njemačke na Poljsku. Druga , usporedna decenija obuhvata dramatične događaje otcjepljenjem od Jugoslavije Slovenije, Hrvatske, Makedonije, Bosne i Hercegovine i građanski rat 1991-1995. godine. Na onim mjestima gdje se pominju tridesete godine, vezano je za prvu deceniju, devedesete godine odnose se na drugu usporednu deceniju,
Na dosta prostora govori se o narodima ovoga sela, stanju po tom pitanju na razmeđu turske i austro-ugarske okupacije, te krajem XIX vijeka pa do Drugog svjetskog rata i na kraju sadašnje stanje. Kada se toliko govori o nekom narodu nezaobilazno je pomenuti i njihovu religiju. Pa i to je odgovarajuće zahvaćeno, s težištem na pravoslavlje. Većina dokaza uništena je sa konkretnim ličnostima po prezimenu, imenu roditelja i ličnom imenu. Ponegdje nema ime roditelja iz razloga što se nije utvrdilo ili nije neophodno. Konkretizovanje stanja i dokaza poimeničnim navođenjem oko dvije i Po hiljade ličnosti znatno proširuje i otežava pisanje. Uz to pojedini sagovornici nisu pristalice da se navode konkretna imena. Kao Da će to jedne favorizovati, a druge razotkriti u negativnom smislu. Dočim , ja sam ubjeđen da je ovo kako činim blisko istini ili jednako sa njome i da upravo tako treba raditi. Imam i apsolutno većinsku podršku onih koji prevashodno traže konkretnost. Ako nekome istina nije povoljna ja mu ne mogu pomoći. Pisanje obuhvata samo selo Štrpce i ono što se na njega odnosi. U vezi s tim i naslov ”Selo Štrpci ” upućuje čitaoca u tom smjeru. Sve drugo, što je pomenuto, mimo ovoga, pomenuto je da se Štrpci uporede sa nekim ili nečim i da se bolje raspoznaju ili preko toga slikovitije objasne. Eventualne primjedbe daje o nečemu malo napisano, mogu se prihvatiti, imaju opravdanje. Ali , ne treba zanemariti Da bi se o pojedinostima koje su zahvaćene mogle napisati cijele knjige i više od toga. Na početku je rečeno: ”Želja je da se napiše i predoči što više podataka n , idući tim smjerom, ne može biti i velike širine.
Za ovakvu sadržinu pisanja, a u oskudici podataka, neophodno mi je bila pomoć pojedinih ljudi, bez koje bi pisanje bilo neizvodljivo. Pojedinci su nemjerljivo bogatstvo izvora autentičnih podataka. Nikada se ne bi mogla nadoknaditi šteta ako bi se propustilo da se taj izvor ne iskoristi.
Zato želim da izrazim svesrdu zahvalnost onima koji su mi pružili pomoć, podršku i dali važne podatke, to su: Slatinac (Jefte) Nedo, Dudić (Mlađana) Milanko, Lepir (Vase) Uroš, Todorović (Milanka) Zdravko, Keser (Bože) Simo, Popović ( Neđeljka) Boško, Milutin (Vojina) Petar, Vrhovac (Stanka) Vukašin i Davidović – Popović (Lazara) Gospa. Imao sam namjeru, i smatrao kao dužnu obavezu, da o svakom od njih natpišem kratke podatke. Pojedinci, iz skromnosti, predložili su da to izostavim. Da , oni su iznad svega skromni ljudi.
Na kraju, pored pomenutih težišnih odeljaka, znatan dio sadržaja obuhvataju i geografske i prirodne karakteristike, infrastrukturu, prosvjetu, školstvo, obrazovanje, kazivanja o hajducima i dosta drugoga. ”Snaga naroda je u pamćenju ” – pa i ovo je prilog toj snazi, bar ono što zaslužuje da se pamti.
Svaki stanovnik Štrbaca, kao i oni koji su to bili, a sada nisu, bez obzira koliko je načitan i obrazovan, naći će ovdje ponešto novo i zanimljivo, a većina njih podatke vezane za njihovu porodicu. Činiće mi zadovoljstvo ako se to osvjedoči, a još veće ako nekoga podstakne da i on piše o ovoj tematici.
Novembar 1998. Momčilo Prodanović
Treća knjiga: spiskovi poginulih boraca opštine Prnjavor.
Za Krst Časni i slobodu zlatnu
Spomen crkva na Vučijaku, Kremna, Prnjavor sa spomen pločama poginulih boraca VRS sa područja opštine Prnjavor.
i knjiga 2021. godine
Iz predgovora knjige:
Kao što je poznato, svaki događaj od strane moćnih ljudi predstavi se javnosti onako kako moćnicima odgovara, iako to nema veze sa istinom. To je posebno izraženo kada su u pitanju događaji u toku ratnih sukoba. Dobro znamo, kada dođe do rata, da svaki pojedinac pokaže svoje pravo lice. I u proteklom odbrambeno otadžbinskom ratu se potvrdila ova teorija. Imali smo jedan veći broj patriota, manji broj dezertera i zavidan broj ratnih profitera koji su uglavnom imali sporazum sa lokalnim i republičkim vlastima. Patriote su se bespoštedno borili za svoj narod i svoju otadžbinu, a najbolji su dali i svoje živote. Jedan dio ljudi je od uticajnih ljudi sa vlasti, takozvanih ratnih profitera, kupio neke radne obaveze i ratne rasporede u jedinicama teritorijalne odbrane. Zato su jedinice teritorijalne odbrane bile popunjene i do 130 posto, a ratne jedinice sa 70 posto ljudstva. Ratni profiteri su pored prodaje radnih obaveza i ratnih rasporeda, raznim vidovima šverca sabirali profit na štetu patriota i siromašnog poštenog naroda. Imajući u vidu sve ove činjenice, riješio sam da napišem ovu životnu priču. Siguran sam da je veći dio patriota doživio sličnu sudbinu i da će se poistovjetiti sa mnom. Zbog svih tih patriota imam potrebu da javnosti prezentujem onu istinu koja je mene zadesila. Pod punom moralnom i materijalnom odgovornošću, garantujem da su svi događaji opisani u ovoj knjizi istiniti.