stvarne, ratne mobilizacije JNA i TO u opštini Prnjavor

MOBILISANO PRVIH 1517 PRIPADNIKA TERITORIJALNE ODBRANE OPŠTINE

18. o.m. biće 33 godina od mobilizacije ratnih jedinica teritorijalne odbrane opštine i JNA koje se popunjavaju sa područja naše opštine. Prilika da se sjetimo svih onih boraca koji su izvršavali svoju obavezu da brane Jugoslaviju.

• U prvom  mjesecu mobilisano 1.300 pripadnika teritorijalne odbrane opštine Prnjavor,  do 20. oktobra  bilo je mobilisano 1517 boraca, a do 19.maja 1992. godine preko 3100, a sa  domobilizacijom preko 3400 vojna obeveznika. 
• U jedinice JNA u septembru i oktobru mobilisano 937 vojnih obveznika, a sa  domobilizacijom još 67 v/0, do maja 1992. godine mobilisano preko 1400, i sa domobilisano je ukupnopreko 1470 pripadnika JNA. 
• Ukupno mobilisano sa područja opštine Prnjavor u ratne jedinice TO i JNA 5400 vojna obveznika
•  raspoređenih pripadnika TO i JNA 5400 bez dupluranja pripadnika, preko 7600 pripadnika raspoređenih u jedinice JNA i TO sa prekomandama  i preko 8100 pripadnika prošli kroz ratne jedinice TO i JNA do 19.maja 1992. godine

jedinica	svega	%	3	4	5	Starost
JNA	1.917	34,04%	1.660	183	74	29,94
TO	3.715	65,96%	3.202	397	116	33,54
ukupno	5.632	100%	4.862	580	190	31,74

Pregled mobilisanih boraca po kategoriji u ratnim jedinicama TO i JNA opštine Prnjavor

popuna	svega	%	3	4	5	Starost
mobilizacija	4696	83,38%	4079	465	152	32,80
domobilizacija	327	5,81%	278	36	13	29,21
prekomande	609	10,81%	505	79	25	30,21
ukupno	5632	100%	4862	580	190	30,74

Mobilisano bilo preko 4600 pripadnika ili 83% u oružane snage SFRJ sa područja opštine Prnjavor. Prve popune sa novim pripadnicima 6% i sa prvim prekomandama 11% . Ukupna raspoređenost u jedinice JNA i TO bez dupliranja rasporeda bila je  preko 5600 pripadnika, prema dosad prikupljenim podacima iz arhiva OMO Prnjavor.

Pregled mobilisanih boraca po kategoriji u ratnim jedinicama TO  opštine Prnjavor

popuna	svega	%	3	4	5	Starost
mobilizacija	3122	84,02%	2703	325	94	34,29
domobilizacija	290	7,80%	249	31	10	28,79
prekomande	304	8,18%	251	41	12	30,40
ukupno	3716	100,00%	3203	397	116	31,16

Bilo mobilisano  84% (3) vojnika 2703, (4) mlađih325, i (5) oficira 94. Prosječna starost mobilisanih pripadnika JNA i TO iznosila je 34 godina života, relativno popunjene mlade ratne jedinice

Pregled mobilisanih boraca po kategoriji u ratnim jedinicama JNA  opštine Prnjavor

Bilo mobilisano 79% ,(3) vojnika 1239,  (4) mlađih oficira 122 i (5) oficira 50. Prosječna starost mobilisanih pripadnika JNA i TO iznosila je 30 godina života, relativno popunjene mlade ratne jedinice

popuna	svega	%	3	4	5	Starost
mobilizacija	1411	79,49%	1239	122	50	29,79
domobilizacija	67	3,77%	56	8	3	30,78
prekomanda	297	16,73%	245	38	14	30,49
ukupno	1775	100,00%	1540	168	67	30,36

Popuna-raspoređenost u jedinice JNA i TO opštine

Vojna pošta/ratna jedinica	svega	%	3	4	5	Starost
3164 Derventa, 327.mtbr 7.KJNA	1451	26,43%	1260	135	56	30,18
3780 Banja Luka, 5.inžinjerijski puk 5.KJNA	57	1,04%	50	6	1	29,97
4352 Banja Luka, 5.pontonjerijski bataljon 5.KJNA	6	0,11%	5	1		31,51
5290 Banja Luka , pozadinska baza 5.KJNA	73	1,33%	66	5	2	32,01
6510 Derventa, samostalni motorizovani bataljon	5	0,09%	4	1		29,26
8840 Banja Luka, 329.okbr 5.KJNA	407	7,41%	335	61	11	27,55
9396 Banja Luka, skladišta MTS 5.KJNA	33	0,60%	27	4	2	32,80
T-22206 Prnjavor, teritorijalna odbrana	3458	62,99%	2995	352	111	33,92
ukupno	5490	100%	4742	565	183	30,90

Planom mobilizacijskog razreza opština Prnjavor je popunjavala 6 ratnih jedinica 5.banjalučkog korpusa JNA i 2 ratne jedinice 7.tuzlanskog korpusa JNA. Od teritorijalnih jedinica 4 operativne i više prostornih jedinica TO mjesnih zajednica opštine.

Prema narastanju mobilizacije brojčanost pripadnika mobilisanih JNA i TO po mjesecima narastanja brojnog stanja:

Vojna pošta	svega	%	avg	sept	okt	nov	dec	jan	feb	mart	apr	maj	jun	jul	Starost
3164 Derventa	1451	26,43%		6	791	28	5	5	11	239	121	244	1		30,18
3780 Banja Luka	57	1,04%		43	9					2	1	2			29,97
4352 Banja Luka	6	0,11%		2	2	1						1			31,51
5290 Banja Luka	73	1,33%		53	4	3	1			2	2	7		1	32,01
6510 Derventa	5	0,09%			5										29,26
8840 Banja Luka	407	7,41%	2	18	65	67	141	16	6	29	6	53	2	2	27,55
9396 Banja Luka	33	0,60%		21	3						4	2		3	32,80
T-22206 Prnjavor	3458	62,99%		1315	205	37	22	14	28	310	991	536			33,92
ukupno	5490	100%	2	1458	1084	136	169	35	45	582	1125	845	3	6	30,90

Početak raspada SFRJ

Raspadom Jugoslavije, koje je počelo u 1990. i 1991. godini, kroz nasilno otcjepljenje Slovenije i Hrvatske, a kasnije i Bosne i Hercegovine, zbog težnji muslimana i Hrvata istom cilju. Srpski narod u Bosni i Hercegovini našao se u teškoj situaciji, poštujući odluke Predsjedništva SFRJ, a u situaciji formiranja i naoružavanja paravojnih snaga Muslimana i Hrvata. Identična situaciji bila je i na području opštine.

Na području naše opštine, uslijed razvoja poznatih događaja i novonastale situacije i potrebe obezbjeđenja pune borbene gotovosti 18. 9.1991. godine na osnovu naređenja Okružnog štaba TO Banja Luka, Komande 5. krajiškog korpusa i komande 1. vojne oblasti[1], zbog nastale i potrebe obezbjeđenja pune  borbene gotovosti od 20.00 časova počelo je  izvršenje mobilizacije jedinica  Štaba teritorijalne odbrane opštine Prnjavor. Pored mobilizacije štaba  i prištabskih jedinica TO-zaštitno-štabne čete,  mobiliše se i najjača manevarska jedinica Odred TO Prnjavor, protivdiverzantski vod, pozadinska baza, što je po pregledu popune iznosilo 509 pripadnika: oficira, podoficira i vojnika, bez streljačke nastavne čete i jedinice TO mjesnih zajednica iz kojih će kasnije nastati Prnjavorska laka pješadijska brigada. Samostalne pješadijske čete TO brojale su 96 pripadnika po formaciji (tri streljačka voda) sa 23 i prateći vod sa 16 pripadnika. Samostalni streljački vodovi po mjesnim zajednicama brojali su po 23 pripadnika.

Mobilizacija ne teče po planu i prvog dana mobilizacije popuna sa pripadnicima jedinice koji su bili na rasporedu , iznosi 50%. I pored problema u odzivu na mobilizaciju[2], počinje naoružavanje i obuka jedinica,  bojevo gađanje i  priprema za izvršavanje borbenih zadataka, dok se u rejonskim štabovima: Donji Vijačani, Potočani i Šibovska nastavljene aktivnosti na popuni nepopunjenih jedinica odreda i jedinica TO po MZ.

U toku dana 20. i 21. 9. održana je zajednička sjednica Štaba TO sa predsjednikom SO-e Prnjavor i Savjetom za NO   radi razmjene informacija o stanju popune jedinica, političko-bezbijednosnoj situaciji u opštini i podršci organa opštine i preduzeća mobilizaciji jedinica i njihovoj aktivnosti. Odred TO zadržava nacionalnu zastupljenost.

O mobilizaciji jedinica TO opštine Prnjavor, komandant TO opštine Prnjavor, kaže:

Kratka analiza mobilizacije i popunjenost jedinica daje se kroz sledeće preglede, iz perioda mobilizacije: koje jedinice i koliko je mobilisano-popunjeno, po strukturi, starosti, nacionalnosti

U prvim danima mobilizacije prema planovima popune jedinica odazvalo se 1231 vojni obveznik ili 38 % od ukupnog broja mobilisanih-pozvanih. Dok je prosjek učešća u ratnim jedinicama TO opštine 5,89 mjeseci.

Mobilisano i raspoređeno u jedinice TO 3.388 pripadnika TO opštine  od 3215 planiranih.

Pregled brojčane popune ratnih jedinica JNA i TO prema starosnoj strukturi sastava :

Vojna pošta	svega	%	15-19 godina	20 do 29 godina	30 do 39 godina	40 do 49 godina	50 do 59 godina	preko 60 godina
3164 Derventa	1451	26,43%	63	717	527	106	37	1
3780 Banja Luka	57	1,04%	3	27	21	6
4352 Banja Luka	6	0,11%	1	3		2
5290 Banja Luka	73	1,33%	7	25	25	16
6510 Derventa	5	0,09%		3	2
8840 Banja Luka	407	7,41%	60	219	102	20	6
9396 Banja Luka	33	0,60%		14	12	7
T-22206 Prnjavor	3458	62,99%	156	1320	1036	623	301	22
ukupno	5490	100%	290	2328	1725	780	344	23

Prosjek starosti u jedinicama JNA i TO opštine iznosio je 30 godina.

Najveći broj mobilisani spada u grupu radno sposobnog stanovništva, što značajno utiče na ekonomsko i socijalno stanje u opštini.

Pregled nacionalne strukture sastava JNA i TO opštine u mobilizaciji

Narodnost	svega	%	3	4	5
Srbi	5032	91,66%	4331	539	162
Hrvati	77	1,40%	73	3	1
Muslimani	201	3,66%	184	6	11
Ukrajinci	153	2,79%	132	15	6
Poljaci	8	0,15%	7	1
Česi	4	0,07%	3		1
Crnogorci	6	0,11%	5		1
Italijani	8	0,15%	7		1
Albanci	1	0,02%		1
ukupno	5490	100%	4742	565	183

Najbrojniji su Srbi sa 92%

Nacionalna struktura popune ratnih jedinca TO zadovoljavala je etnički sastav opštine.

Izvještaj o mobilizaciji ratnih jedinica TO opštine dostavljen Okružnom štabu TO Banja Luka[3], prikazuje podatke sa stanjem:

• odred TO opštine u sastavu 329.okbr broji 209 boraca,
• opštinski štab TO sa zaštitnom četom sa 80 pripadnika
• rejonski štab TO 4 sa 40 pripadnika,
• samostalnih pješadijskih četa u mjesnim zajednicama 7, gdje je raspoređeno 672 v/o,
• samostalnih streljačkih vodova u mjesnim zajednicama 24 sa raspoređenim 552 v/o.

Pregled podataka na starješinskim dužnostima u jedinicama JNA i TO opštine

dužnost	svega	%	3	4	5
bez dužnosti	4738	86,30%	4408	292	38
komandant TO	2	0,04%			2
zamjenik	1	0,02%			1
pomoćnik	9	0,16%			9
komandant bataljona-odreda	11	0,20%			11
zamjeniuk	4	0,07%			4
pomoćnik	26	0,47%	3	3	20
komandir čete	34	0,62%	3	10	21
zamjenik komandira čete	28	0,51%	7	11	10
komandir voda	189	3,44%	51	97	41
zamjenik komandira voda	66	1,20%	39	22	5
komandir odjeljenja	309	5,63%	209	93	7
referenti	34	0,62%	7	16	11
četne starješine	21	0,38%	8	12	1
komandiri samostaljnih odjeljnja	18	0,33%	7	9	2
ukupno	5490	100%	4742	565	183

Personalni spisak sa 323 pripadnika TO na starješinskim dužnostima (nepotpuni spisak),vidi

Brojno stanje po mobilizaciji jedinica prikupljeno je na osnovu spiskova Štaba TO o jedinicama TO opštine, uručenih poziva sekretarijata za NO  i izvoda iz Vob-8 nadležnog opštinskog organa-baze podataka o učešću u ratu sa preko 8300 lica. .

I na kraju brojčana popunjenost ratnih jedinica JNA i TO po kategoriji koji su proišli kroz jedinice

popuna	svega	%	3	4	5
mobiulizacija	4532	82,55%	3941	447	144
domobilizacija	357	6,50%	305	39	13
prekomande	601	10,95%	496	79	26
raspoređenost	2176	39,64%	1727	346	103
ostale prekomande	524	9,54%	411	72	41
ukupno	8190	149,18%	6880	983	327

Procenat od 149% odnosi se brojčanu raspoređenost od 5490 pripadnika jedinica JNA i TO sa područja grada Prnjavor.

U jedinice JNA i TO bilo je raspoređeno 5490 boraca (mobilisano, dopopna i raspoređeno bez dupliranja boraca u osnovnoj jedinici) (3) vojnika 4700, ili 85%(4) mlađih oficira/podoficira 565 ili 12%  i (5) oficira 183 ili 4%

ZAKLJUČAK

Opštinski štab teritorijalne odbrane i Opštinski sekretarijat za narodnu odbranu sa uspjehom su izvršili pozivanje i raspored vojnih obveznika u ratne jedinice teritorijalne odbrane opštine i ratne jedinice JNA prema postojećim planovima popune-razreza, u skladu sa naređenjem za mobilizacije komande 5.korpusa JNA i Okružnog štaba teritorijalne odbrane Banja Luka.

Osnovni problem u izvršenju mobilizacije je bio odziv vojnih obveznika iz navedenih razloga-samovoljnog napuštanja jedinice.[2]

U prvim danima mobilizacije , prema pregledu, odziv je bio:

• operativne jedinice TO opštine (štab, zčš,odred, pdv) mobilisano-odazvano 344, a planirano i pozvano 423
• ratne jedinice teritorijalne odbrane mjesnih zajednica 923 
• ratne jedinice 5. korpusa JNA mobilisano 212 lica, a planirano 691 
• ratna jedinica „Vukovi sa Vučijaka“ u sastavu 329.okbr u decembru, sa 17 pripadnika,
• ostale ratne jedince iz ostataka 327.mtbr sa 1.378[4] pripadnika
• ratne jedinice 7. korpusa JNA pozvano 622, a planirano po razrezu 1066 ili  58%, pozivani na četiri mjeseca tzv. vojne vježbe.

Do formiranja Vojske Republike Srpske, maja 1992. godine, mobilisano je pripadnika jedinica TO 3.398 i JNA 965 vojnih obveznika opštine, ukupno 4.363 lica što čini 9,27% stanovnika po popisu iz 1991. godine. Poginulo 25 boraca: 7 iz 329.okbr-odTO,7 iz 327.mtbr, 6 TO Prnjavor i ostali iz jedinica JA na Zapadno-slavonskom ratištu.

Kraj rata, 31.12.1995. godine, opština je, u odnosu na 1991.godinu,  imala u evidenciji 11.987 vojnih obveznika[5]  ili 27% u odnosu na broj stanovnika, raspoređeno u VRS 4.382 lica 73%, u jedinice policije 218 lica 4%, dalje, u civilnu zaštitu 521 ili 9%, u službi OiO 7 ili 0,1%, na radnoj obavezi 850 ili 14%) ukupno raspoređenih 5.978 vojnih obveznika ili 50% od broja u evidenciji. Neraspoređenih (na raspolaganju, priv. nesposobni i bolesni, studenti, nepoznat boravak, u inostranstvu, u SRJ, ukupno 6.009 vojnih obveznika. Broj poginulih 361, broj ranjenih 1.214, ukupno izbačenih iz stroja 1.575 boraca, što iznosi 53% na broj raspoređenih u VRS; 3,4% u odnosu na broj stanovnika opštine.

[1] Broj 12/2-72 i str.pov. broj 12-452;

Komandant Prnjavorske brigade u govoru na  prvom postrojavanju, 10.10.1992. godine, kaže:

18.9.1991. godine, naređenje komandanta 5.korupsa, danas 1.krajiškog korpusa o mobilizaciji, u to vrijeme mnogi su o naređenjima diskutovali, a mi u teritorijalnoj odbrani opštine Prnjavor, kako to dolikuje vojnicima, izvršavali, dileme nije bilo.Bila je to borba bez metka, granata, jednom riječi diferencijacija u teritorijalnoj odbrani opštine Prnjavor. Jedna smo od rijetkih opština, zahvaljujući svima nama koji smo uspjeli staviti svo naoružanje pod kontrolu i okrenuti ga protiv zajedničkog neprijatelja.

[2] Problem je bio da su se pojedini vojni obveznici prijavljivali u jedinicu, a potom samovoljno napuštali. Karakteristično je da je predsjednik Predsjedništva SRBiH, A.Izedbegović, u toku mobilizacije poziva sve muslimane da se ne odazivaju na mobilizacijski poziv i da neće biti krivično gonjeni, te da su im radna mjesta zagarantovana. Na mobilizacijskom zborištu odreda TO opštine „Ergela“ Vučijak, dolaze starješine JNA koji objašnjavaju ciljeve mobilizacije i odluke Predsjedništva SFRJ, radi smirivanja situacije i spremnosti odreda. Pokušalo se sa organizovanjem obuke u odredu i PDV, ali je bilo nemoguće zbog bježanja velikog broja pripadnika iz jedinica. Jedino je bilo uspješno bojevo gađanje iz pješadijskog naoružanja na strelištu u Donjim Vijačanima (zapažanja k-danta TO opštine).

[3] Od 25.12.1991. godine pod brojem 05/289-1

[4] U toku aprila i maja na platnom spisku i materijalnom obezbjeđenju jedinica Štaba TO opštine Prnjavor bilo je 5703 vojna obveznika (komanda i 1. i 3. četa Trstenci, vod Pjevalovac, vod mb82, TBG, objekat Ljubić,  (zapažanje k-danta TO opštine)

[5]  Prema pregledu stanja vojnih obveznika sekretarijata MO Banja luka koje je pokrivalo 13 opštine Bosanske Krajine (Banja Luka, Gradiška, Kneževo, Koz. Dubica, Kotor Varoš, Laktaši, Novi Grad, Prijedor, Prnjavor, Sanski Most, Srbac, S.Kostajnica, Čelinac). Sa 514.528 stanovnika, sa 132.414 vojnim obveznicima, raspoređeno 63.437 boraca u VRS, ili 79%, u jedinice policije 3.386 ili 4.2%. % u odnosu na broj raspoređenih, 3.386 ili 4.2%, u civilnu zaštitu 1964 ili 2,5%, u službi OiO 151 ili 0,2%, na radnoj obavezi 10.945 ili 14%) ukupno raspoređenih 79883 vojnih obveznika ili 60% od broja u evidenciji. Neraspoređenih (na raspolaganju, priv. nesposobni i bolesni, studenti, nepoznat boravak, u inostranstvu, u SRJ, ukupno 42860 vojnih obveznika Broj poginulih 3.944, broj ranjenih 10,233, ukupno izbačenih iz stroja 14.177 boraca, što iznosi 22,3% na broj raspoređenih u VRS; 2,75% u odnosu na broj stanovnika opština regije. Dok je 2.623 izbjeglo vojnu obavezu.

Namjera pisanja ovoga članka je sjećanje na one pripadnike-borce TO opštine koji su se odazvali na mobilizaciji i borili se u sastavu TO i kasnije u VRS, i koji zaslužuju više poštovanja zbog dijela  koje su ostavili, a to je Republika Srpska. Juče je bila 30-godišnjica 16.kmtbr, 2.kpbr, ali spomenuti i 43.mtbr, 122.lpbr, 1.map, naš 1.odred TO i dr, čiji pripadnici sa područja naše opštine su učestvovali na ratištu Zapadne Slavonije. I sam, sam  bio pripadnik te vojske, a radio sam u institucijama odbrane i boračkoj službi opštine.

Analiza je vršena na osnovu podataka iz arhiva OMO Prnjavor, prema strukturi tabela iz  perioda septembar-maj 1992. godine i odnosi se samo na teritorijalnu odbranu i JNA. Tabele nisu komentarisane. Zbog prostora nisam prikazao još podatke za mobilisane iz mjesnih zajednica i dr. Podaci za 1995. godini dati su samo radi odnosa mobilisanih i raspoređenih u 1991. godine i pregleda prema opštinama Krajine.

Nisu dati podaci za Prnjavorsku brigadu VRS, koja je formirana u maju 1992. godine, u čiji sastav su ušli i pripadnici TO. Inače, prema raspoloživim podacima u prnjavorskoj brigadi bilo je mobilisano 3700 boraca, još popunjavano prvi put sa 890 boraca, i raspoređeno u RJ brigade još 190 boraca.U  ukupno raspoređeno 4800 boraca.  223 je poginulo, 12 je umrlo tokom rata, a 16 se i danas vode kao nestali. Prema raspoloživim podacime poslije rata umrlo 533 borca brigade

TS/TS