Mobilizacija ratnih jedinica JNA

Za odbranu srpskog naroda i srpskih teritorija, u maju mjesecu 1991. godine počinju prva pozivanja – mobilizacije vojnih obveznika s područja opštine Prnjavor, u ratne jedinice JNA, a po zahtjevima komande 5. korpusa, prioritet su vozači u OMJ JNA.

Mobilizacija TO opštine

Mobilizacija, kao planska aktivnost prelaska na ratnu organizaciju u opštini Prnjavor, sprovedena je po mobilizacijskim pravilima bivše JNA, a prema mobilizacijskom razrezu[1].

Prva ratna opšta mobilizacija jedinica i ustanova Teritorijalne odbrane opštine počela je pravovremeno od 18.9.1991. godine, bez proglašenja ratnog stanja, i počela da funkcioniše po ratnoj organizaciji i formaciji.

Plansko narastanje ratne teritorijalne odbrane odvijalo se postupno u največem broju ratnih jedinica i dinamikom izvršenja u skladu sa zahtjevima razvoja situacije na teritoriji opštine i neposrednom okruženju. Potpuno je mobilisan samo Odred teritorijalne odbrane, dio ratne komande štaba TO i prostorne jedinice teritorijalne odbrane u mjesnim zajednicama, prema pregledu;

Pregled narastanja jedinica teritorijalne odbrane u cilju obezbjeđenja potrebnog nivoa b/g – mobilizacije od 18.9.1991. godine.

Brojna veličina TO u početnom periodu rata bila je promjenljiva- od 472 na početku mobilizacije (90 v/o ušli su u brojno stanje Odreda TO u nastavku rata i predpočinjavanju jedinicama JNA) do oko 4.000 na dan 19.05.1992. godine. U brojnoj veličini TO obuhvata sve jedinice TO iz rezervnog sastava I dio jedinica JNA u toku aprila i maja 1992. godine koje su bile predpočinjene TO Opštine Prnjavor.

Brojna veličina TO Opštine 4.028 vojnih obveznika.U ratne jedinice TO:  Štab, Odred TO i jedinice TO u mjesnim zajednicama u prva tri mjeseca, do kraja decembra 1991. godine mobilisano je 936 vojnih obveznika, a od januara do maja 1992. godine mobilisano još 3.000 vojnih oveznika iz rezervnog sastava svih kategorija.

U narednom periodu od prnjavorskih boraca formiraju se sljedeće jedinice:

Prnjavorska laka pješadijska brigada,

Motajički bataljon u sastavu 327. odnosno 27. motorizovane brigade  i

popunjava se jedinica Vukovi sa Vučijaka. Kasnije su to najelitnije jedinice u sastavu Vojske Republike Srpske.

I na području opštine desili su se događaji koji su uznemirili stanovništvo, tako između sela Palačkovci i Štrpci na magistralnom putu Prnjavor-Derventa 8. septembra 1991. godine oko tri sata i 15 minuta miniran je most na rijeci Vijaka, te se saobraćaj odvijao drugim pravcima.[2]

Republika Hrvatska i dalje pojačava svoje snage u rejonu Bosanske posavine.                               Na području Bosanskog Broda i Dervente, prema vojnim izvorima, nalazi se 5 kompletnih brigada Zbora narodne garde, ojačane pripadnicima HOS-a i  jakim artiljerijskim i tenkovskim formacijama Republike Hrvatske. Do tada je otkriveno 70-tak tenkova i više transportera ZNG kojima se komanduje iz stožera Republike Hrvatske.[3]

Na području naše opštine, usljed razvoja poznatih događaja i novonastale situacije i potrebe obezbjeđenja pune borbene gotovosti 18. septembra 1991. godine na osnovu naređenja Okružnog štaba TO Banja Luka, Komande 5. krajiškog korpusa i komande 1. vojne oblasti[4], a zbog nastale i potrebe obezbjeđenja pune  borbene gotovosti od 20.00 časova počelo je  izvršenje mobilizacije jedinica  Štaba teritorijalne odbrane opštine Prnjavor. Pored mobilizacije štaba  i prištabskih jedinica TO-zaštitno-štabne čete,  mobiliše se i najjača manevarska jedinica Odred TO Prnjavor[5], protivdiverzantski vod(odred), pozadinska baza, što je po pregledu popune iznosilo 509 pripadnika: oficira, podocicira i vojnika, bez streljačke nastavne čete i jedinice TO mjesnih zajednica iz kojih će kasnije nastati Prnjavorska laka pješadijska brigada[6]. Čete TO brojale su 96 pripadnika po formaciji (tri streljačka voda) sa 23 i prateći vod sa 16 pripadnika. Samostalni streljački vodovi po mjesnim zajednicama brojali su po 23 pripadnika.

Mobilizacija ratnih manevrskih snaga TO opštine je izvršena na osnovu mobilizacijskih planova TO iz dobro izrađenog Plana upotrebe TO opštine: mobilizacijske procjene za OpŠTO sa prištabskim jedinicama, dopuna procjene za period januar-maj 1991. godine i mobilizacijske procjene za OdTO, kao i plana pozadinskog obezbjeđenja mobilizacije TO opštine[7].

Mobilizacija ratnih prostornih jedinica TO u mjesnim zajednica izvršena je po šemi Uzbunjivanja rejonskih štabova TO Prnjavor, Šibovska, Potočani i Donji Vijačani.

Primljeni signal za mobilizaciju komandant rejonskog štaba TO predaje  komandiru samostalne čete, odnosno voda TO mjesne zajednice. Izvršena je podjela naoružanja po ratnoj formaciji u sve mjesne zajednice u kojima su formirane ratne jedinice TO mjesne zajednice (uključujući i muslimansku Mravicu i Galjipovce). Kasnije je povučeno naoružanje iz voda TO MZ Mravica_Galjipovci.

U maju 1992. godine TO opštine u prostorne strukture imala na rasporedu 4 rejonska štaba TO, pet četa TO po 93 priupadnika i 15 samostalnih streljačkih vodova TO mjesnih zajednica po 23 pripadnika, ukupno 850 pripadnika.

Kada se uzme u obzir mobilisane operativne snage TO od 509 pripadnika, i u aprilu formiranje 2. odreda TO opštine jačine 436 (tri pješadijske čete)  što je obzirom na brojnost i opremljenost sa prostornim jedinicama TO opštine  bila značajna vojna sila od 1500 pripadnika.

Snage za podršku jedinica TO činile su vodovi MB i bestrzajnih topova a kasnije os i druge snage.tavljeni dijelovi 327.mtbr kroz baterije haubica 122mm, topove T-12, čete MB 120mm, baterije PAT

Formiranje Odreda teritorijalne odbrane TO Prnjavor

pristupilo se po objavi mobilizacije 18.9.1991. godine. U njegov sastav ulazilo je ljudstvo starosti do 35 godina s teritorije opštine Prnjavor i dobrovoljcima. Formacijski odred su činili komanda, 1 i 2. pješadijska četa (svaka sa tri streljačka voda i prateći vod) i prateća četa (vod minobacača 82mm sa 4 oruđa, 2 minobacača 60mm i vod bestrzajnih oruđa sa dva topa BsT), odjeljenje veze, izviđačko, kurirsko i pionirsko odjeljenje, pozadinski vod sa tri odjeljenja (intendansko, tehničko i sanitetsko).Formacijsko brojno stanje 343 pripadnika.

Karta odluke o mob TO

Pregled izvršenog pristizanja ljudstva  u OdTO po nižim jedinicama (20.9.1991.)[8]

Broj vojnih obvjeznika u evidenciji VO Prnjavor VTO Banja Luka, raspoređenih u odred TO pred mobilizaciju 1991. godine

Pregled izvršenog pristizanja ljudstva  u OdTO po kategoriji vojnih lica (20.9.1991.)

Mobilizacija ne teče po planu i prvog dana mobilizacije popuna sa pripadnicima jedinice koji su bili na rasporedu , iznosi 50%. I pored problema u odzivu na mobilizaciju, počinje naoružavanje i obuka jedinica,  bojevo gađanje i  priprema za izvršavanje borbenih zadataka, dok se u rejonskim štabovima: Donji Vijačani, Potočani i Šibovska nastavljene aktivnosti na popuni nepopunjenih jedinica odreda i jedinica po MZ. U toku dana 20. i 21. 09. održana je zajednička sjednica Štaba TO sa predsjednikom SO-e Prnjavor i Savjetom za NO[8]   radi razmjene informacija o stanju popune jedinica, političko-bezjedonosnoj situaciji u opštini i podršci organa opštine i preduzeća mobilizaciji jedinica i njihovoj aktivnosti. Odred TO zadržava nacionalnu zastupljenost.

Za načelnika Štaba TO postavlja se kapetan prve klase Živojin Kuzmanović.

Grafikon narastanje Štaba TO, Odreda i jedinica TO u mjesnima zajedenicama do kraja 1991. godine

Vrše se pripreme za dejstva Odreda van područja opštine

Vrše se pripreme za dejstva Odreda van područja opštine po načelima upotrebe jedinica TO. Početkom oktobra nastavlja se sa izvršenjem bojevog gađanja pripadnika manevarskih jedinica TO i TO iz mjesnih zajednica, koji su u svojim očekujućim rejonima, opremanje jedinica ručnim PO naoružanjem i intendantskom opremom i prelazi se na pozadinsko snabdijevanje od JNA. Izdato je naređenje za uređenje teritorije,  izradu grudobrana i obezbjeđenje na raskrsnicama i mostovima Prnjavor, Tromeđa i Kulaši. Sve ove aktivnosti odvijaju se u saradnji sa pripadnicima aktivnog i rezervnog sastava milicije, odnosno SJB Prnjavor.

Tokom noći 1/2.10.  provocirani i rastjerani su na punktu pripadnici voda TO Kremna od strane jedinice Veljka Milankovića. U toku dana 02.10. održan je zajednički sastanak  užeg dijela Štaba TO  opštine sa Savjetom za NO i predsjednika političkih stranaka na kome je podržan rad štaba i aktivnosti jedinica uz svesrdnu pomoć svih prisutnih, kao i zakazana posjeta predsjednika SO-e i predsjednika stranaka Odredu TO na Vučijaku, mobilizacijskom zborištu.

izmještanje i transport naoružanja i municije iz kasarne Derventa u rejon Ribnjaka

rejon prikupljanja jedinica za podršku 327.mtbr u oktobru 1991. godine r.Ribnjaka

Uspješno je izvršeno izmještanje i transport naoružanja i municije iz kasarne Derventa u rejon Ribnjaka Prnjavor, radi formiranja ratnih jedinica. Obezbjeđenje daje jedinica TO Štrpci.

Krajem septembra , nakon naređenja komandanta OkŠTO puk Petar Spasojević, počinju pripreme Odreda TO za dejstva van teritorije opštine.

U toku dana 5.10.1991.g. dolazi naređenje komande 5. korpusa  general potpukovnika Nikole Uzelca o formiranju brigade TO u mjestu Rakovačke bare, Banja Luka, koja će preći u Zapadnu Slavoniju i uključiti se u zaštiti  srpskog naroda, što Štab prihvata, dok se prijavilo samo 100 vojnih obveznika od 302 koliko je odred bio popunjen[9]. 7.10. je napisana naredba o pokretu odreda TO van područja opštine, što 9.10. dolazi do promjene komandnog sastava odreda. Na osnovu naredbe komandanta TO opštine[10] za komandanta odreda postavlja se Kuzmanović Živojin, kapetan I klase, za zamjenika Aulić Srećko, poručnik,  a za referenta operativno-nastavnih poslova kapetan Đurđević Vitomir.

Odred se upućuje u rejon razmještaja selo Laminci

Narednog dana 120 vojnika odreda upućuje se u rejon razmještaja selo Laminci kod Bosanske Gradiške u objekte osnovne škole, dok ostali dio odreda, prema naredbi Štaba TO izvrši pripremu MTS i opreme i upućivanje u sastav odreda, što je  11.10.1991.g.  upućeno u Lamince još 140 vojnika. Međutim, 81 vojni obveznik se vratio istog dana u Prnjavor  ne želeći da se priključi odredu radi izvršavanja zadatka preko r. Save. Isti su razduženi sa ličnim naoružanjem i vraćeni u Prnjavor. Odred u Lamincima je kompletiran sa ljudstvom i MTS brojnog stanja 178 vojnika i starješina, svi rezervnog sastava[11].

Naredbom komandanta 5. korpusa JNA (banjalučkog) u sastav Druge partizanske brigade ulazi i Odred TO Prnjavor u rejonu Donji Bogićevci., i odredi TO Laktaši i Srbac.

Mobilizacijska zborišta ratnih jedinica TO:

Jedan od stalnih zadataka rejonskih štabova TO je popuna odreda TO pripadnicima prostornih jedinica TO opštine , koji nikako da se popuni do pune ratne formacije, zbog čestih promjena brojnog stanja.

Dolazak dobrovoljaca i napuštanje jedinice sa ličim naoružanjem je česta pojava. I pored toga, odred uspješno izvršava borbeni zadatak u s.Dragaliću.

Inače, Procenat mobilizacije stanovništva opštine Prnjavor u Vojsku Republike Srpske bio je oko 18%[12], što je više od teoretskih normi, koji predviđaju maksimalno naprezanje od 15%. U nekim opštinama RS bilo je 2%

Na dan obilježavanja godišnjice mobilizacije 1. odreda TO opštine i upućivanje u b/d na Zapadno-slavnosko ratište, 13.10.1992. godine, pred prvi put postroljenom brigadom, u govoru, komandant brigade major Vlado Živković, ističe:

18.9.1991. godine naređenje komandanta V korpusa, danas I krajiškog korpusa VRS o mobilizaciji u to vrijeme mnogi su o naređenjima diskutovali, a mi u teritorijalnoj odbrani opštine Prnjavor, kako to dolikuje vojnicima izvršavali (dileme nije bilo).

Bila je to borba bez metka, granata – jednom riječji diferencijacija u Teritorijalnoj odbrani opštine Prnjavor. Jedna so od rijetkih opština , zahvaljujući svima nama koji smo uspjeli staviti svo naoružanje pod kontrolu i okrenuti ga protiv zajedničkog neprijatelja.zakletva 13-10-1992_govor

[1] Prema pregledu planova razvoja RJ i ostalih struktura u opštini Prnjavor 1991. godini ukupan razrez iznosio je 2.085 ljudstva i 96 motornih vozila.

[2] D. Radičić: Hronologija događaja 1990-1995,2002.god. str.130

[3] RIN Svitanja., 30.oktobar 2002.god. str.9

[4] Naređenje OkŠTO Banja Luka , broj 12/2-72 i naređenje k-de 5.korupusa JNA, str. pov. broj 12-452, a u vezi naređenja k-de .VO, str.pov.broj 1643-64

[5] Plan pozadinskog obezbjeđenja  mobilizacije RJ 8450

[6] Prikaz ratnog puta brigade komandanta brigade u listu Prnjavorske brigade „Glas borca“ broj 1. od 1.12.1994 .godine, str. 4 i interviju komandanta 1.KK dat „Glasu borca“

[7] Plan intendantskog obezbjeđenja mob.TO opštine,[7] prema naređenju Okružnog štaba TO Banja Luka od 23.3.1992. godine- 31 objekat

[8] Pregled toka upućivanja poziva u stvarnoj mobilizaciji. Na sjednici Savjeta za narodnu odbranu održanoj 7.10.1991. godine, razmatrana je trenutna političko-bezbjedonosna situacija na području opštine i izvršenje mobilizacije ratnih jedinicasavjetNO-7.10.1991

[9] Podaci iz ratnog dnevnika odreda na dan 6.10.1991.godine

[10] naredba  pov. broj 05/213-1 od 9.10.1991. godine

[11] Podaci iz ratnog dnevnika odreda na dan 12.10.1991.godine, a prema vlastitom  istraživanju brojnog stanja odreda na dan 13.10.1991. otvoren je datum učešća u ratu u VP 8840 Banja Luka za 183 pripadnika odreda. Samo 77 borca su od prvog dana mobilizacije, tj od 18.9.1991. godine

[12] U odnosu na broj stanovnika opštine Prnjavor po popisu od 1991. godine od 47.055 stanovnika i evidentiranih 8.365 učesnika rata u nadležnom opštinskom organu uprave iz 2019. godine

Sastav  5. korpus:

– prištapske jedinice
– 16. kmtbr (Banja Luka)
– 343. mtbr (Pijedor)
– 329. okbr (Banja Luka)
– 10. partd (Prijedor)
– 40. partd (Požega)
– 188. pontb (Banja Luka)
– 5. map (Banja Luka)
– 5. mpoap (Banja Luka)
– 5. lap PVO (Banja Luka)
– 293. inžp (NOva Topola)

Sastav 17. korpus:
– prištapske jedinice (17. riv je bio u Osijeku)
– 670. pontb (Slavonski Brod)
– 51. grb (Beli Manastir)
– 11. partizanska divizija (Doboj)
– 38. partiznaska divizija (Brčko)
– 12. pmbr (Osijek)
– 92. mtbr (Tuzla)
– 327. mtbr (Derventa)
– 395. mtbr (Tuzla)
– 12. map (Vinkovci)
– 158. mpoabr (Đakovo)
– 17. lap PVO (Vinkiovci)
– 497. inžp (Tuzla)